Pag-adal sa
Bibliya Bilang 20
Tema: Pagigin Malinig (CLEANNESS) asin bakong Malinig (UNCLEANNESS)
Petsa: 30
Mayo 1998
I.
AN PAGKAMALINIG (CLEANNESS)
Ex. 29:4 – Darahon mo si Aaron
asin an saiyang mga kaakian sa tata kan tolda na pinagmimitingan asin sinda
mangangarigosa. (Komentaryo a – Para sa ritwal nin paglinig,
kaipuhan an sarong enterong karigos, bako sana an paghugas sa 30:19-21).
Lv. 2:13 – Dapat asinan nindo an
lambang tinomtom na saindong idodolot, asin dai nanggad nindo paglihisan na
bugtakan an saindong tinomtom nin asin kan Tipan nin saindong Diose;
sa lambang dolot dapat may kaiba nin dolot na asin ki Yahweh na saindong Dios
(Komentaryo e – Pinaniniwalaan na an asin igwa nin nakakalinig na epekto, Ezk.
16:4, 2 Hde. 2:20; hilnga Mt. 5:13. Minagamit kaini an mga Asure osa saindang
pagsamba asin an mga tribung nomad sa kakanon nin pag-aramigohan o sa
pakikipagtipan).
Lv. 11-16 - Sukolan dapit sa malinig asin maatia.
(Komentaryo a – Sa likod kan mga regulasyon na ini makukua an mga relihiyosong
pinagbabawal nin dakulang antiguidad. An ‘malining’ iyo idtong kinokonsiderar
na maninigong magdolok sa Dios, an ‘bakong malinig’ iyo idtong anuman na bagay
na makakaolnag sa tawo na magin bakong maninigi para sa ritwal na pagsamba o
anuman na sa katunayan isinusuhay diyan. An mga malinig na hayop iyo ditong
pwedeng ikadolot sa Dios, Gn. 7:2,an mga maating hayop iyo idtong idinolot kan
mga pagano sa saindang mga dios o nin huli tas inda daing data sa tawo
pinaghona man na maati para sa Dios, Lv. 11. An ibang mga regulasyon napapanongod
sa pangaki, Cap. 12, pagkabuhay sekswal, 15, kagadanan, 21:1,11; Bil. 19:11-16;
an gabos na ini nasa misteryosong probinsya kan Dios, an maestro nin buhay. An
sarong síntomas nin kalapaan siring sa lepra, 13:1+, minadara man nin kaatian.
Nin huli ta an ideya nin ‘pagkalinig’ ,ay relasyon sa pagsamba, inaasosyar man
in isa ideya nin kabanalan, 11:44 asin 17:1+ . Alagad an mga profeta
minapahiwas kan kahulugan asin minainsistir dapit sa paglinig kan puso, Is.
1:16, Jer. 33:8, Hilnga Sal. 51:10, kun saen inandam an dalan para ki Jesus,
Mt. 15:10-20p, na iyong nagpabutas kan saiyang mga parasunod sa mga ordinansang
an mga pormalidad sana iyo an kinukuyog, Mt. 23:24-26p. Alagad an mga antigong
lehislasyon minabugtak nin ideyal para sa kalinigan moral, an pinangangatamanan
nin mga positibong pagkuyog.
Lv. 12:1-8 – Paglining nin sarong
babae paka-pangakia – (Komentaryo a – Siring sa regla o pagbulos kan
semilya, Cap. 15, an pangaki minimidbid bilang pag-ina nin kusog; an pag-ina na
ini dapat ikabalik sa paagi nin mga ritwal: kaya an pakikisaro liwat sa Dios na
nakakabalik.
Lv. 13:1-59 – An lepra sa tawoa
- (Komentaryo a – Para sa mga antigong
hebreo, an ‘lepra’ minabale kan maniba-iba o manlaen-laen na mga helang sa
kublit, 13:1-44, asin an mga tanda nin pagkaraot sa mga vado, 13:47 – 59, o sa
mga lanob, 14:33-53. Isinurat an mga síntomas asin mga dapat dibuhon sa
paglikay asin ipinapaniwala sa mga padi an saindang aplikasyon. Hale sa mga
primitibong ideya asin gawe an mga praktikal na pagboot na ini alagad ginagamit
sinda sa Israel sa pagdiskubre nin mga pangrituwal na kaatian kun kaya sinda
nagkakaigwa nin pangrelihiyon na kahulugan. An pagrestorar sa comunidad
iniibanhan nin sarong ritwal arog kan ‘sakripisyo para sa kasalan’, 14:1-31,
49-53, sa kasong ini na ‘kasalan’ iyo an contra sa kapangyarihan na
nagtataong-buhay kan Dios nin Israel.
Lv. 17:1-16 – An Katugunan nin
Kabanalana – (Komentaryo a – An kabanalan saro kan mga esenyal na
pinagmimidbiran na bansag sa Dios nin Israel, Hilnga 11:44-45; 19:2, 20:7,26;
21:8; 22:32m. An mga orihinal na pagkaintyende iyo na ini sarong pagpalaen, nin
dai maabot asin nakakainspirar nin makangangalas na kahalangkawan, Ex. 33:20+.
An kabanalan na ini minaulakit kan sadiri sa lambang bagay sa bisinidad nin
Dios asin sa gabos na kinonsagrar para saiya: mga lugar, Ex. 19:21+; mga
panahon, Ex. 16:23; Lv. 23:4; an arka, 2 S. 6:7; mga tawo, Ex. 19:6+, asin
particular an mga kapadian, Lv. 21:6; mga bagay, Ex. 30:29; Bil. 18:9, asbpa.
Nin huli ta an ‘kabanalan’ iniisip na may relasyon sa pagsamba, may koneksyon
in isa ideya nin ritwal na paglinig; sa Lv. 17-23 an ‘katugonan sa kabanalan’
saro man na ‘katugonan nin kalinigan’. Alagad an Dios nin Israel minagibo nin
mga moral na kahagadan asin sa likod kan impluwensyang ini an antigong nosyon
(konsepto) nin ‘kabanalan’ minasapo nin trasnpormasyon o pagbabago: paglikay sa
anuman na maati sa pangritwal nagigin paglikay sa kasalan; an pangritwal na
kalinigan nagigiin pang-espirituwal na kalinigan, Hilnga an pang-inaugural n
abisyon ni Isaias, Is. 6:3+.
Bil. 5:1-6:27 – Maniba-ibang mga
katugonana – (Komentaryo a – An manlaen-laen na mga katugonan na ini
(sosog sa tradisyon Sacerdotes) dagdag na materyal sa espíritu kan Tugon nin
Malinig asin Maati sa Lv. 11-16. Nakakaagid sinda sa mga idinagdag na katugonan
na isinalipit sa Katugonan nin kabanalan, siring sa Lv. 20:22-25.
Bil. 19 – An abo kan pulang ogbon
na bakaa – (Komentary a – An Kap. 19 sarong estoryang koronektado:
vv. 17-22, an tubig na panlinig na rinamasan kan abo nin sarong pulang ogbon
nin bakang binuno dangan sinulo sa luwas kan kampo (vv. 1-10) ginagamit
tanganing mahale an ati na nakukua sa pagrani sa gadan, vv. 11-16. An ritong
ini makukua sana nin sarong beses sa ibang parte, Bil. 31:23 (Hilnga Heb.
9:13); tinatawan kaini nin estado legal an antigong, kaputol sa mahikang,
kustombre sa pagtaong karakter nin sarong atang para sa kapatawaran nin
kasalan, v. 17 asin Hilnga vv. 4-5 diyan sa Lv. 16:27; an v. 8 diyan sa Lv.
16:28. An ibang mga kagawean nin arog kapareho kaini kinua na kan Katugonan ni
MOises, Lv. 14:2-7, Bil. 5:17-28, Dt. 21:1-9). An mga regulasyon nin kalinigan
sa Lv. 11-16 dai nakaunambit dapit sa pagdotdot nin gadan.
1 S. 20:26 – Dai nagirong si Saul
sa aldaw na iyan, an nasa-isip, ‘May nangyari; maati siya’j – (Komentaryo
j – Sosog sa Lv. 15:16, Dt. 23:11, an sarong ‘aksidente’, sarong dai tinutuyong
polusyon, nakakapaati sa sarong lalaki sagkod sa banggi.
1 S. 21:5 – Sinimbag ni David an
padi, ‘Seguradong bawal samo an babae, siring na pirme kaiyan kun ako minaluwas
sa pakikigiyera. Malinig ining mga bagay kan mga soldados. Maski ngani ini
sarong maating pagbaklay, seguradong malinig sinda ngonian kuna n saindang mga
bagay an pagoorolayane – (Komentaryo e – Masakit na versikulo. Ini
an interpretasyon na samong inuuyonan: dawa an pagbaklay mao nin sarong
relihiyosong katuyuhan, minagawe si David asin an saiyang mga pag-iriba sa
sarong ekspedisyon militar na an dai paggamit nin babae sarong
pangrelihiytosong obligasyon, Hilnga Dt. 23:11; an saindang ‘bagay’ (eupemismo)
malinig.
2 Kron. 29:17 – Pinunan an
konsagrasyon na ini sa enot na aldaw kan primerong bulan, asin nakalaog sinda
sa Vestibula ni Yahweh sa ikawalong aldaw kan bulan; kun siring walong aldaw
nindang kinonsagrar an Templo ni Yahweh, asin natapus sa ika-diyesiseis na aldaw
kan primerong buland.
(Komentaryo d – Pitong aldaw para sa puripikasyon, Lv. 14:8m, Bil.
19:14, dobleng pito para sa dedikasyon ni Solomon kan Templo, 2 Kron. 7:8-10.)
Ne. 13:30 – Asin pinaglinigan kan
mga padi asin levita an saindang sadiri, dangan lininigan mana n mga tawo, an
mga tata asin an lanobk – (Komentary k – Sa paagi nin pagwirik nin
idinolot na dugo o nin tubig).
Job 15:14 – Paano magigin
malining an tawo? Imunindag nin babae, puwede daw siyang magin marhayc?
(Komentaryo c – Pinadagos ni Elipaz an saiyang naenot na tema, 4:17, asin
idtong ki Job, 14:4, alagad tinatawan niya ini nin ibang direksyon. An panlaog
na kaatian nin tawo dai man digdi ngonian kinokonsiderar bilang iyo an dahelan
kan saiyang kaluyahan, 4:17-19, o bilang sangkalan para sa dai maibitaran na
pagkakasala, 14:1-4, kundi bilang ugat kun saen an mga darakulang kasalan
minatalubo (‘iniquidad’ sa bokabolaryo ni Elipaz) Job. 33:8-9(d).
Salmo 51:7 – Linigi ako kan
hisopo sagkod na ako magin malinig; hugasi ako sagkod na ako pumuti siring sa
yeloe – (Komentaryo e – Tinanom na ginagamit na pangwirik sa
paglining, Lv. 14:4, Bil. 19:18).
Mga Awit 4:7 – Enterong magayonon
ka, namomotan ko, asin mayo ni saro man lang na digtad – (Komentaryo
d – Naliningan an Israel sa paagi kan destierro, Hilnga Is. 40:2).
Is. 6:3 – Asin sa siring kaining
paagi nagkurahaw sinda sa lambang saro, ‘Banal, banal, banal si Yahweh Sabaoth.
An kamurawayan niya nakakapano kan enterog daga.’h (Komentaryo h –
An kabanalan nin Dios, hilnga Lv. 17:1+, iyo an central na tema kan pagpredikar
ni Isaias; parati niyang inaapod si Yahweh ‘an Sarong Banal ni Israel’, 1:4;
5:19,24, 10:17,20, 41:14, 16:20, asbpa. Ining diosnon na kabanalan minahagad
man sa tawo mismo na magpakabanal, an boot sabihon isiniblag sa lambang bagay
na bakong sagrado, Lv. 17:1+, nalinigan sa kasalan, Is. 6:5-7, naghihiras sa
‘katanosan’ nin Dios, Hilnga 1:26+, 5:16+).
Am. 7:17 – Talagang marhay, an
sabi ni Yahweh iyo ini, ‘Mapipiritan na an saimong agom na babaeng
magbaray-basay sa mga tinampol, an saimong mga aking lalaki asin mga
aking babae mahuhulog sa espada, an saimong daga babarangaon sa paagi nin
pangsukol na labtikm asin ika mismo magagadan sa mga maating daga
asin an Israel mapasiring sa destierrong orog kaharayo sa saiyang sadiring
daga.’ (Komentaryo l asin m – Mapipiritan siyang gibuhon ini para siya
mabuhay…An gabios na dayuhan na nasyon maati huli kan saindang mga ídolo, Ho.
9:3-4; an daga ni Israel kun saen an Dios nag-eerok, Ho. 8:1, Zc. 9:8, Jer.
12:7, puro, 2 K. 5:17, asin banal, Ex. 19:12+, Zc. 2:16, 2 M. 1:7).
Hg. 2:13 – Kun siring si Hagai nagsabi, ‘Kun an tawo huli
sa pagkapot niya nin bangkay nagin maati dangan kuminapot man kan mga bagay na
ini, nagigiin daw an mga iyan maati?’ Nagsirimbag an mga padi, ‘Iyo, nagigin
maati iyan.’i – (Komentary i - An ‘pagkama-ati’ mas nakakaulakit ki sa
kabanalan, boot sabihon, sa punto de vista nin ritwal. Sa v. 14 k – An pagsamba
ipinadagos sa lugar kan Templo kun saen ipinatindog liwat an altar nin
holokausto poon taon 538. Sa regla kan v. 13, itinutukdo ni Hagai an leksyon na
nin huli ta an nasyon maati, siring man an gabos diyan na mga tinomtom na
dolot. An akusasyon na ini, kabaliktaran kan nasa 2:1-9 sa kaisogan, posibleng
nakadirekta sa mga Samaritano, Hilnga Ez. 4:1-5).
Mt. 3:6 – Asin mantang sinda binabautismohan niya sa
salog Jordan ikinukumpisal ninda an saindang mga kasaland –
(Komentaryo d – An rito nin paglubiog sa tubig, símbolo nin paglinig o nin
pagbabago, nauuso sa mga antigong relihiyon kaidto asin sa Judaismo
(pagbautismo nin mga proselita, paglinig nin mga Essene). Dawa ngani
nakakapareho sa mga gibong ini, an bautismo ni Juan naiiba sa tolong rason:
nakahimunta in isa moral, asin bakong ritwal, na paglinig (3:2,6,8,11; Lk.
3:10-14); nangyayari ini makasaro sanang beses asin huli sa dahelan na ini
minaluwas bilang sarong seremonya nin inisasyon (paglaog); igwa ini nin
halagang pang-eskatolohikal nin huli ta iliniliasta kaini an mga resipientes sa
bilang kaidtong mga minapahayag asin aktibong nag-aandam kan sadiri para sa
nagdadangadang na pagdatong kan Mesias asin kun siring iyo an komunidad
mesianikong nasa antisipasyon (3:2,11; Jn. 1:19-34). Minatao ini nin tunay na
bunga sa kalag alagad an bungang ini dai itinatao sa paagi nin sakramento nin huli ta ini nakadepende
sa sarong bagay na dai pa nangyayari: an futurong pangyayaring ini iyo an
Paghukom nin Dios na isinalaman kan Mesias na an ‘kalayo’ niya malinig o
matomtom depende sa marhay o maraot na disposisyon na masabat saiya: siya sana,
asin bakong si Juan, an mabautismo ‘sa Espiritu Santo’ (3:7, 10-12). An
bautismo ni Juan ipinadagos na i-administrar kan mga disipulos ni Jesus
(Jn. 4:1-2) sagkod na ini asumiron kan
bagong rito na saiyang pinundar (Mt. 28:19, Gibo 1:5+, Rm. 6:4).
Mt. 3:11 – Minabautismo ako saindo sa tubig para sa
pagsolsol, alagad an saro na masunod sako mas makapangyarihan kisa sako, asin
dai lamang ako maninigo na magdara kan saiyang sandalias; siya an mabautismo
saindo sa Espiritu Santo asin kalayoh – (Komentaryo h – Sa AT, an
kalayo, mas pino asin epektibo kisa tubig, iyo an símbolo kan
kahuro-halangkaweng pakikilabot nin Dios sa kasaysayan nin tawo asin kan
saiyang Espiritu na minadatong tanganing maglinig nin mga puso, Hilnga Is.
1:25, Zk. 13:9, Ml. 3:2-3, Si. 2:5, asbpa.).
Mt. 3:12 – An saiyang nigo yaon n asa saiyang kamot;
lilinigan niya an saiyang ginikan na salog asin titipunon niya an saiyang trigo
sa saiyang kamalig; alagad an ata saiyang susuluon sa kalayong dai nasisigboi
– (Komentaryo i – An kalayo nin Gehenna na sagkod p aman sige an kurab
tanganing tunawon an arin man na dai nalinigan (Is. 66:24; Jdt. 16:17, Si.
7:17, Zp. 1:18, Sal. 21:9 asbpa.).
Mt. 10:14 – An siisay man na dai mag-ako saindo o
magdangog kan saindong sinasabi, mantang kamo naglalakaw paluwas sa harong o
banwa pagpag nindo an alpog hale sa saindong mga bitisf -
(Komentaryo f – Hale sa mga Judio an kapidasong tataramon na ini. An alpog sa
arin man na daga apwera kan Tierra Santa kinokonsiderar na maati; sa sitas na
ini an kaatian minadokot sa arin man na lugar na minasikwal kan tataramon.
Lk. 2:22 – Kan an aldaw uminabot na sinda makapaglinig
siring sa ipinagboboot kan katugunan ni MOises, dinara ninda siya sa Jerusalem
tanganing ipresentar siya sa Kagurangnang – (Komentaryo g – An ina
sana iyo an nangangaipong makapaglining; alagad an aki kaipuahn na tubuson.
Maingat si Lukas sa pagreparo na an mga magurang ni Jesus, siring kan sa
Bautista, minaobserbar kan gabos na ipinapasunod kan Tugon.
Jn. 13:10 – Nagsabi si Jesus, ‘Mayong siisay man na
nangarigos an nangangaipo nin paghuhash, enterong malining na siyai
(Komentaryo i – Nasabotan ni Pedro an simbag ni Jesus, v. 8, na hababaw, na
garo baga sarong bagong rito nin paglinig an ipinupundar. An simbag ni Jesus
iyo na an saiyang sakripisyo iyo na an nakapagotob kan paglining na ini, hil.
15:2-3, 1 Jn. 1:7, Heb. 10:22. Ipinaliwanag niya an kahulugan kan saiyang
ginibo sa vv. 12-15.
Jn. 13:10 - Kamo
man mga malinig naj, alagad bakong gabos saindo (Komentaryo j –
Parehong griyegong tataramon an ginagamit para sa ‘malinig’ asin ‘puro’.)
Gibo 10:15 – Sa ikaduwa naman na beses, nagtaram an
tingog saiya. ‘An malining para sa Dios, mayo ka nin deretsong apodon bilang maati’e –
(Kometaryo e – Hahaleon ni Pedro an saiyang kahaditan dapit sa kalinigan legal,
11:9, Hilnga Mt. 15:1-20p, Rm. 14:14, 17. An pinakadirektang praktikal na
konklusyon iyo na si Pedro dai dapat matakot sa pakikidayupot sa mga bakong
turi, Gibo 10:27-28).
Gibo 15:1 – Dangan may nagkapirang mga lalaki naghale sa
Judea (hale sinda ki Santiago) asin nagtugang sa mga tugang, ‘Sagkod dai kamo
magpaturi sa tradisyon ni Moises, dai kamo maliligtas’a – (Kometaryo
a – An mga pangyayari sa kapitulong ini minatao nin nagkapirang kadepisilan:
Enot, dinidobel kan vv. 5-7ª an vv. 1-2ª na garong an kagsurat nagdesisyon na
isurat an duwang magkakaibang estorya kun pano nagpoon an kontrobersya;
ikaduwa, an v. 6 minataong impresyon na nag-miting muna nin privado an mga
líder kan comunidad, alagad an vv. 12-22 minasabing an diskusyon nangyari sa
atubang kan enterong kristyanong asemblya; ikatolo, nagpaluwas an miting nin
sarong dekreto kun paano an mga kristyanong nakumbertir hale sa paganismo dapat
na mag-obserbar kan mga rito nin paglinig, asin an dekretong ini ipinapaniwala
ki Pablo, ini yaon sa vv. 22m; alagad dangan sa 21:25 nagluluwas na naghohona
si Santiago n aprimerong beses pa lang si Pablo iniinpormaran dapit kan
dekretong ini. Si Pablo mismo dai nakaunambit dapit sa dekretong in isa Ga. 2:6
kan tukaron niya an dapit sa miting sa Jerusalem o sa 1 Co. 8-10; Rm. 14 na minatukar
kan parehong problema, ika-apat, maski ngani an dekreto kan Gibo 15:29 sa
primero talagang nakatagama para sa mga iglesia sa Syria asin Cilicia, 15:23,
si Lukas mayong sinasabi dapit sa pagpublikar kaini ni Peblo kun siya
minabiyahe duman sa mga probinsyang idt, 15:41. Dai ni naunambitan ni Lukas kan
mag-estorya siya dapit sa Lycaonia, 16:4, alagad an mga tataramon sa 15:19-21;
21:25 minasabi na an dekretong ini para man sa gabos na rehiyon. An gabos na
mga kadepisilan na ini pwedeng ikapaliwanag sa pagmamugtak na ikinasalak ni
Lukas ining duwang magkakaibang kontrobersya asin an sainda man na mga
magkaka-ibang solusyon (mas malinaw na dinistingir ni Pablo sa Ga. 2). An
sarong kontrobersya iyo an dapit sa mga obligasyon nin mga paganong nakumbertir
na mag-obserbar o na otobon an Katugunan, na parehong nagpartisipar si Pedro
asin Pablo, Hilnga Ga. 2:1-10; an saro pang kontrobersya na nangyari pakatapus
iyo an dapit sa relasyon sosyal sa mga grupo nin mga nakumbertir sa
kristyanismo, idtong mnga hale sa Judaismo asin ditong hale sa paganismo,
Hilnga Ga. 2:11-14. Sa huring kontrobersyang ini, nin huli ta mayo si Pedro, an
nag-asumir kan mayor na parte iyo si Santiago. Anuman na pakikirelasyon sosyal
sa mga pagano minatao para sa mga Judio nin legal na kaatian, Hilnga Gibo
15:20+.)
Gibo 15:20 – Padarahon ta sinda nin sarong surat na
nagsasabing maglikay sana sinda sa anuman na naatian nin mga idolot,
sa pakikidurogu, sa karne nin mga hayop na tinilok asin sa dugov.
(Kometaryo ( t )– An laman nin mga binunong hayop para sa mga
paganong sakripisyo, Hilnga v. 29 asin 21:25, Hilnga 1 Co. 8:10; ( u )
– An tataramon na ‘pornikasyon’ minapanungod seguro sa gabos na iregular na
pagka-inaguman na nakalista sa Lv. 18; ( v )– An mga tekstong
pangsulnupan dai kaiba an ‘karne nin mga tinilok na hayop’ asin pagkatapus kan
‘dugo’ idinagdag an ‘asin dai paggibuhon sa iba an habo mong gibuhon sa saimo’
(siring man sa v. 29). May sarong teskton na dai binabale an ‘pornikasyon’. An
mga hinaleng ritwal na sinasabi ni Santiago minapahiling kun anong klaseng
bagay an pinagkakaribokan asin masimbag sa hapot na yaon sa Gibo 11:3 asin Ga.
2:12-14: ano an dapat na gibuhon kan mga Griyegong kristyano sa pakikisalak sa
mga Judiyong kristyano na dais inda magkaigwa nin kaatian legal? Nagdesisyon si
Santiago na iwalat sana idtong mga pagootobon para sa kalinigan na igwa ni
pundamental na relihiyosong kahurlugan: 1. An pagkakan kan karneng inatang sa
ídolo nangangahulugan nin pakikihiras sa sakrilehiyosong pagsamba, Hilnga 1 Co.
8:10; 2. An dugo iyo an símbolo nin buhay, asin an Dios sana an may kagrogaring
kaini. An kakurihan sa pagbawal kaiyan kan Katugunan sa Lv. 1:5+ iyo an
minalinaw kun tano ta arog kaini kahigot an mga Judio na haleon sa mga pagano
an pagbawal na ini; 3. Nin huli ta an dugo nawawalat sa mga tinilok na hayop,
parte in isa naka-aging prohibisyon; 4. An lista nin mg airegular na
pag-aragoman nakabale digdi huli ta ini minaimbuwelto nin kaatian legal, asin
bakong huli sa moral na paghusgar).
Ep. 5:26-27 – Tanganing mapabanal siya, lininigan niya
siya sa paagi nin paghugas saiya sa tubig na may sarong porma nin mga
tataramon, tanganing kun darahon siya siya sa sadiri niya siya magigin
mamurawayon, mayong digta o kurundot o anuman na nakakabaing diyan, kundi banal
asin mayong kakundianf. (Komentaryo f – Sa panahon na isinurat an
surat na ini, kustombre ninda kaidto sa Tangang Sirangan para sa ‘mga aking
lalaki sa kasal’ na ibanhan an nobya pasiring sa saiyang nobyo pakakarigos asin
pakabulos saiya. Sa mistikong pag-aplikar kaini para sa Iglesia, si Kristo
mismo an minalinig kan saiyang nobya sa karigos nin bautismo, asin ginigibo
siyang daing digta (notaran an pagsambit kan pormulang bautismal), asin
dinadara niya siya sa sadiri).
Heb. 9:22 – Sa katunayan, sosog sa katugonan an gabos
kaipuhan linigan sa dugoi; asin kun mayo nin pagpabulos nin dugo,
mayo man nin pagtubos. Malinaw na mga kopya sana nin mga langitnon na bagay an
pwedeng malinigan sa arog kaining paagi, asin mismong an mga langitnon na bagay
dapat maliniganj nin mas halangkaw na klaseng sakrispisyo kisa
kaini. (Komentaryo ( i ) – Halimbawa, an altar, Lv. 8:15; 16:19, an
padi, Lv. 8:24-30, an mga Levita, Bil. 8:15; an mga makasalan na tawo, Lv.
9:15-18, an sarong ina, Lv. 12:7-8, asbpa.: an sarong puwera, Hilnga Lv. 5:11;
( j ) ‘an paglinig’ kan santuwaryo, magina n daganon o idtong
langitnon, dai man nangangahulugan nin kaatian sa naka-agi: ini sarong ritwal
pangkonsagrar asin inaugurar).
1 P. 3:21 – An tubig na iyan iyo an tipo kan bautismo na
iyong nagliligtas saindo ngonian, asin bako nang paghugas nin at isa pisikalj
kundi sarong pangako sa Dios na gibo nin sarong marhay na konsyensya, sa paagi
kan pagbangon ni Jesukristo, n aluminaog n asa langit asin yaon sa toong
kamot nin Dios, ngonian isinairarom na
niya an mga anghel asin dominasyones asin mga kapangyarihan bilang mga sakop
niya. (Komentaryo j – Nin huli ta kadikit sana an nakaligtas sa pagkalamos, an
Dilubyo ginibong magsimbolisar kan mga ritong paglinig sa AT na sa kadaklan,
mayong apuwera, limitado sa sarong pangluwas na ‘pang-hawak’ na kalinigan,
mantang an bautismo kun saen namumundag-liwat an sarong persona mayo nin
kasagkoran an saiyang epekto).
II.
AN PAGKA-MAATI (UNCLEANNESS)
Lv. 15:1-33 – An mga kaatian sekswala. (Komnentaryo a – An mga clase
nin kaatian na pinagoorolayan digdi dai sana minabale kaidtong mga nakakaolakit
na veneryal na helang kundi idtong normal na pagpaluwas njin semilya asin
pagregla. An gabos na konektado sa pagbados asin pangaki minimidbid na sagrado
asin misterioso, Hilnga 12:1+).
Bil. 9 – An petsa kan Paskwaa (Komentaryo a – An seksyon 9:1-14
(yaon pa sa Tradisyon Sacerdotes) dai minalapat sa skemang pang-panahon kan
Cap. 1 (na petsa nin pagpoon nasa ikaduwang bulan (1:1). Minadagdag ini duman
sa mga pagboot Sacerdotes para sa Paskwa, Ex. 12, na may probisyon para sa mga
Judiong nasa Diaspora: pirme sindang nasa peligrong mamakua nin kaatian ritwal
sa saindang pagbaklay, asin an panahon na kinakaipo para sa saindang paglinig
puwedeng makaolang sainda sa pag-gibo kan Paskwa).
Job 14:4 – Siisay an makakakua nin malinig hale sa maati? Mayong tawong
buhay!c (Komentaryo c – Lit. ‘Mayo nin siisay man’. Sa Targ.
Idinadagdag an ‘kundi an Dios’; Vulg. ‘Bako daw ika, na iyo sana an banal?’
Minimidbid ni Job an pagkamaraot nin tawo alagad ginigibo iyan bilang
pagdepensa. An empasis ibinubugtak sa pisikal (asin kun siring ritwal) na
kaatian na nakukua nin tawo sa momento nin saiyang pagkanitawo, Hilnga Lv.
15:19m., asin pagkamundag, Hilnga Lv. 12:2m huli ta siya inaki sa babae, Jb.
14:1, Hilnga Salmo 51:5. Alagad an kaatian pangritwal na ini minaimbuwelto nin
kalakip na kaluyahan moral, na sarong pagtulod sa pagkakasala, asin an
kristyanong interpretasyon (pakaintiyende) kan sitas na ini pinapangahulugan na
iyo an ‘kasalan na orihinal’ na idinakit hale sa magurang pasiring sa aki,
Hilnga Rm. 5:12+).
Salmo 51:5 – Aram mong ako namundag na may kasalan, sarong parakasala poon
p asa pagkanitawo koc (Komentaryo c – Iminundag an tawo sa
kamugatkan nin kaatian, Jb. 14:4+, Hilnga Tal. 20:9, na iyo an malinaw na
pag-ako kan saiyang pagkakiling sa karatan, Gn. 8:21. An pundamental na kaatian
na ini hinahagad digdi bilang sarong magabat na dahela, Hilnga 1 H. 8:46, na
dapat ikonsiderar nin Dios. An doktrina kan kasalan na orihinal hayag na ipipresentar,
Rm. 5:12-21, katakin kan pagpahayag kan pagtubos ni Jesukristo).
Tal. 20:9 - Siisay na tawo an
makakapagsabi, ‘Nakapaglinig na ako kan sakong puso, malining na ako sa sakong
mga kasalan?’ (Hilnga 1 Hde. 8:46, Jb. 4:17+, 1 Jn. 1:8-10).
Ho. 9:1 – Dai kita magselebrar, Israel, mayong pagrokyaw siring sa ibang
banwan; huli ta tinalikdan mo an Dios tanganing magpaka-patotot, naogma k asa
tandan para sa patotot sa lambang ginikan na salogc (Komentaryo c-
An ‘tandan’ (an mga karahayan nin daga) maati, nin huli ta inaatribuir ini kan
Israel sa karahayan kan Baalim, 2:7, asin nin huli man ta an kapiyestahan kan
tig-ani may kaibahan nin mga gaweng imoral).
Ho. 9:3 – Dai na sinda maerok sa daga ni Yahweh, mabalik sa Ehipto si
Efraim, asin makakan sinda nin maating kakanone sa Assyria
(Komentaryo e – An lambang dayuhan na nasyon maati, nin huli ta naatian sinda
kan presensya nin mga ídolo, Hilnga Am. 7:17, 1 Sam. 26:19).
Mt. 15:10-11, 15-20 - Dapit sa
malinig asin maatif (Konetaryo f – Nagkontra an mga Pariseo dapit sa
pagkakan na maati an kamot, v. 2, alagad pinalisya ni Jesus pasiring sa mas
dakulang hapot dapit sa kaatian legal nin ibang pagkakan, Lv. 11. Minatukdo
siya na an kalinigan sa legal na pagtaram pangaduwa sana sa moral na kalinigan
na iyo sana an mahalaga, Gibo 10:9-16,28; Rm. 14:14m).
Mt. 23:25-26 – Herak man saindo, mga eskribas asin Pariseo, kamong mga
parasagi-sagin! Linilinigan nindo an luwas kan saindong mga tasa asin plato
alagad pinapabayaan an laog na pano nin ekstorsyon asin kaatian. Mga butang
pariseo! Linigi ngona an laog kan tasa asin plato tanganing magin malining man
an sa luwas.
1 Tim. 4:4 – An gabos na bagay linalang nin Dios marhay, asin mayong
kakanon an dapat na isikwal bastang an grasya isasabi para diyan: an tataramon
nin Dios asin an pamibi iyo an minapabanal kaiyan.
Tito 1:15 – Duman sa mga mismong malinig, an gabos na bagay malinig; alagad
idtong naraot na asin nagkulang sa pagtubod, mayong bagay an malinig – an
pagkaraot yaon sa saindang mga isip asin sa saindang mga konsiyensya.
Epeso 4:22,29, 5:13 – Bayaan na nindo an saindong lumang dalan nin buhay,
dapat hubaon na nindo an saindong lumang pagkatawo, na naraot huli sa pagsunod
sa mga kamawotan na minaagi sana. Mag-ingat sa maating pagtaram; an saindong
mga tataramon dapat para sa ikakauswag nin iba, siring sa itinatao kan okasyon,
asin gibohi nindo nin karahayan an saindong mga paradangog. An anuman na
ilinuwas sa ilaw maliliwanagan; asin anuman na naliwanagan nagigin ilawb
(Komentaryo ( a ) – An ‘kapasloan’, o promiskuidad. An mayong
prenong kapasloan tinatratar an gabos na linalang nin pagsambang dapat sa Dios
asin ginigibo sindang mga dios-diosan o ídolo; ( b ) An salang manera nin pagtaram
dapit sa imoralidad sekswal iyo an pabayaan an tema sa sarong peligrosong
kadikloman, v. 3. Alagad an pagtaram sapaagi na iyan minimidbid kun ano talaga
iyan iyo an paagi na iyan mapatama: iyo ini an clase kan ilaw ni Cristo na
minatapus sa kadikloman).
DOKTRINA (Bilang 20)
PAGIGIN MALINIG ASIN MAATI
1. Para sa Bibliya, an konsepto
o ideya nin pagkamalining asin pagkamaati iyo an yaon sa komnetaryo kan Lv.
11-12 na nagsasabi, ‘An malining iyo idtong kinokonsiderar na maninigong
magdolok sa Dios, asin an ‘bakong malinig’ (maati) iyo idtong anuman na bagay
na nakakaolang sa tawo na magin bakong maninigo para sa ritwal na pagsamba o na
sa katunayan ilinilikay o isinusuhay diyan.’ Halimbawa, sa Judaismo an mababasa
digdi sa Lv. 11-16,17; Bil. 5-6,19 iyo an mga ipinagbabawal ni Moises para sa
maninigong pagpartisipar kan mga Judio sa ritwal na pagsamba, o sa mga
kristyano, iyo idtong makukua sa Gibo 15:20.
2. An pangritwal na
kalinigan asin kaatian may pangrelihiyon na kahulgan nin huli ta may koneksyon
in isa ideya nin ‘kabanalan’, Lv. 17:1-16. Alagad an Dios nin Israel minagibo
nin mga moral na kahagadan, kun kaya an antigong ideya nin ‘kabanalan’ nabago
pasiring sa pagigin ‘paglikay sa kasalan,’ an pangritwal na kalinigan nagigin
pang-espirituwal na kalinigan. Iyo ini an puntong iniinsistir kan mga profeta,
Is. 6:3+ , 1:16, Jer. 33:8, Am. 5:21 -24, Sal. 51:10, an paglinig kan puso nin
tawo. Sa paaging ini, inandam kan mga profeta an dalan para ki Jesus, Mt.
15:10-2 0p, 23:25-26, Lk. 15:10-20, huli kan saiyang pagtukdo na an kalinigan
sa legal na pagtaram pangduwa sana sa moral na kalinigan na iyo an mahalaga,
Gibo 10:9-16,28, Rm. 14:14m, asin iyo mana n nagpabutas sa saiyang mga
parasunod sa mga ordinansang an mga promalidad sana iyo an kinukuyog, Mt.
23:24-26p.
3. An mga promalidad na ini
iyo an mg aritwal o seremonyas na minagamit nin mga bagay, halimbawa an asin
(Lv. 2:13) sa tinomtom na dolot para sa ‘sakripisyo para sa kasalan’ (Lv.
14:1-31, 49-53), an abo kan pulang ogbon na baka (Bil. 19), tubig o dugo (Ex.
29:4, Ne. 12:30, Heb. 9:22), hisopo (Sal. 51:7), asin sa BT, an paglubog sa
tubig (pangangarigos) sa bautismo (Mt. 3:6), kalayo (Mt. 3:11). Alagad para ki
Jesus an mas importante iyo an pagtubod (Rm. 2:16) na maglinig sa paagi nin
pagigin destierro (Am. 7:17, Ho. 10:13-15, Is. 6:11, 7:9, aspba), asin sa
sakripisyo (Jn. 13:10) ni Jesukristo sa krus na saiyang sa kasaysayan nin buhay
nin sarong tawo, Jn. 13:10, Gibo 10:15, na iyong minaligtas saiya. Hilnga 1
Tim. 4:4, Tito 1:15, Ep. 4:22,29).
4. An pagbabago nin puso, na
gikan sa pagtubod sa tataramon ni Jesukristo, iyo an nakakapabago sa tawo asin
bako mana n mga pormalismo nin mga ritwal. Ini an dahelan kun tano ta dapat an
tawo malinigan sa paagi ni mga kasakitan asin kulog na minaabot sa buhay na iyo
an minatrasnpormar kan saiyang pagkatawo tanganing magin lubos asin danay na
maninigo sa atubang nin Dios. Kaya, an mas mahalaga kisa mga ritwal iyo an
pagmidbid kan kabotan nin Dios (Ep. 5:10,15-20), Col. 1:9-12, 21-23). Digdi sa
huring sitas, sa Col. 1:21-22, malinaw na sinabi ni Pablo kun paano an sarong
kristyano magigin malinig, ‘Dai pa sana nahahaloy kamo mga dayuhan asn kaiwalj,
huli kaidtong saindong mga pag-iisip asin mga karatan na saindong ginibo;
alagad sa paagi kan saiyang kagadanan asin sa hawak na mortak na iyan kamo
ibinalik niya na. Ngonian maninigo na kamong mag-atubang saiya bilang banal,
malining asin daing digta, sagkod na kamo magdanay asin mapusog na minatindog
sa solidong pundasyon nin pagtubod, na dai man nindo pinabayaan an saindong
sadiri na i-atang na harayo sa paglaom na ipinanuga kan Marhay na Bareta (evangelio),
na saindong nadangog, na ipinagpredikar sa enterong rasa nin katawohanl,
asin kun saen ako, si Pablo, nagin surugoon kaiyan.”
5. Parati nyatong sinasabi,
‘Dai baleng makanos an lalawgon, bastang an ugali magayon’. Puwede man nyato
ining iaplikar digdi sa pinagoorolayan nyato, an dapit sa pagka-malinig
asin pagka-maati. ‘Dai baleng maating
paghilngon sa luwas, bastang an ugali sa laog malinig.’ An boot sabihon kaini
iyo na an talagang maati sa tawo asin iyo an nakakakontaminar kan gabos na nasa
luwas nin saiyang pagkatawo, iyo an saiyang ugali. Sinabi ni San Pablo sa Tito
1:15, ‘Duman sa mga mismong malining, an gabos na bagay malinig; alagad idtong
naraot na asin nagkulang sa pagtubod, mayong bagay an malinig – an pagkaraot
yaon sa saindang mga isip asin sa saindang mga konsiyensya.’ An pagigin malinig
o maati nin tawo yaon p asa saiyang panlaog na ugali. Magparakarigos man siya,
maghugas asin maggubing na magayon, ini gabos kaliningan sa luwas sana, alagad
kun an saiyang ugali orog karaot maski anong linog sa luwas siya maati man
giraray. Kaya, an mga regulasyon dapit sa pagkakan, sa paghugas, sa pagbado
nawawaran saysay kuna n ugali nin tawo iyo an tinatawan ganan, nin huli ta an
mga nagkaerenopt na sinabi manonongod sana sa materyal alagad an ugali espirituwal
an pinanonongdan (Mt. 23:25-26). An maating ugali ni tawo iyo an karatan na
minana asin guminikan sa kasalan (Job 15:14, Sal. 51:7, Mga Awit 4:7, Job 14:4,
Sal. 51:5, tal. 20:9). An pinalibre o
lininigan n asa kasalan dai na minagibo nin kausmakan o kaatian (Ep. 5:1-15).
6. An pagtubod sana iyo an
nakakagibo na an tawo magtiwala sa kaisipan asin kakayahan nin Dios na
ililigtas, tatabangan asin tutubuson siya sa dakul na mga kasakitan patin sa
kagadanan sa gabos na mga sitwasyon ni buhay digdi sa daga. Bilang tanda na an
tawo may pagtubod asin tiwala sa Dios, isinabi ni Santiago na ‘An dalisay, pro
asin dai naraot na relihiyon sa mga mata nin Dios na satong Amal iyo
ini: pagtao nin tabang sa mga ilo asin balo asin sa gabos na nangangaipo nin
tabang, asin an tawo na magpakalining tanganing maninigong mag-atubang sa Dios sa pagsamba, an kaipuhan
niya iyo an pagtubod sa Dios na nagtatabang sa mga ilo asin balo asin gabos na
may pangangaipo nin tabang o na dapat tabangan. Dangan, kun gusto nin tawo na
maglikay sa maati na iyong nakakaolang saiya sa pagdolok sa Dios, kaipuhan na
dai siya magpaulakit sa kinaban. Kun kaya, sabi ni Santiago sa mga sitas na
ini, iyo an dapat na iribay nin tawo sa mga seremonyas o mga ritwal nin
paglinig nin mga relihiyon tanganing makua niya an talagang puro, dalisay asin
dai naraot na relihiyon na iyong kinakaogma nin Dios sa langit.
No comments:
Post a Comment