KATEKESIS DAPIT SA TATARAMON

Ebanghelisasyon

KATEKESIS DAPIT SA TATARAMON

Sa paghaman kan omboy sa laog kan tulak nin saiyang ina, arin an naeenot? An laman? O, an tolang?

Sa sarong proseso nin paggibo kana sin, arin an naeeenot? An tubig kan dagat? O, an Kristal na asin?

Sa pagsurat nin sarong libro, arin an naeenot? An kagsurat?o an libro?

An tamang simbag sa tolong hapot na ini, natural, iyo an mga naenot na simbag: an laman, an tubig kan daga asin parasurat. Malinaw ini na yaon sa naturalesa kan mga bagay-bagay.

Ngonian, arin an enot na nagbutwa o nahanam, an Tataramon nin Diyos o an Bibliaya? Iyo ini an hapot na dapat simbagon nyato digdi sa katekesis na ini.

Alagad, antes nyatong simbagon an kahapotan na ini, igwa kita nin sarong bagay na dapat munang linawon diyan sa satuyang isip . Dapit sa kun paano nahaman o saen naggikan an librong ini kan Bibliya, dapat na maintiyendihan muna nyato an duwang klaseng mentalidad na yaon sa mga tawo .

May duwang klaseng tawo na nagkakaiba sa mentalidad dapit sa pagkaintiyende kan ginikanan o kun paano nahaman an Bibliya. An mga tawong oksidental (tawong taga-sulnupan) igwa nin konsepto na nabilog daa an bibliya nin huli ta an Dios nagkua nin nagkapipirang tawo na saiyang sinabihan, “Magsurat ka” asin diniktahan nin Dios kun ano an saiyang mga susuraton na gusto niyang ipaabot o ikapaabot sa mga tawo. Ini iyo an doktrina kan inspirasyon kan Banal na Kasuratan.

Sa konsepto kan mga tawong oksidental, an enot na konsiderasyon asin an saindang punto-de-vista iyo an Dios. Alagad an konseptong ini na yaon sa mga tawong oksidental nagkakigwa nin dakulang kaolangan sa kadaklan na parabasa kan Bibliya, nin huli ta dai naiintiyendihan kan kadaklan na parabasa kan Bibliya an mga nakakatakot na bagay o estorya na nakasurat diyan, arog baga kan mga giyera, garadanan, pagkahulog sa kasalan, asin dakul pang iba, na depisil na maintiyendihan sa punto-de-vista na an Dios talaga an nagboot asin nagdikta na isurat an mga bagay na iyan.

Kaya, dai nyato haros maako an konseptong ini kan mga oksidental, an teyoriya kan mga Tomistang teyologo, sarong mentalidad na ideyal, intelektuwal o eskolastikal, na an Bibliya direktang idinidikta nin Dios sa inspirasyon kan Espiritu Santo an gabos na bagay na nakasurat sa Bibliya na gusto niyang ipaabot sa mga tawo. Apuwera kaini, bako man sanang tataramon nin Dios an makukua nyato sa Bibliya, kundi mga tataramon man ni Satanas, kan Diyablo, nin mga ordinaryong tawo, nin mga parakasala asin mga tampalasan natawo, asin nin mga hayop. Kun binoot nin Dios asin idinikta niya an mga tataramon na isinurat sa Bibliya, tano ta makukua sa Bibliya an ibang klaseng mag tataramon na ini? Tano ta, kun idinikta nin Dios an Bibliya, igwa diyan kitang makukuang estorya na pati kabayo nagtataram, o nin mga panglulugos, asin iba pa?

Kun siring, igwa pa nin ibang konsepto na puwedeng makua tanganing maintiyendihan nyatong lubos an klase kan pagsurat kan Bibliya.

Ini iyo an ikaduwang mentalidad na yaon sa mga orihinal na tawong ginikanan asin kagsurat kan Bibliya na iyo an mga tawong oriyental (mga tawong taga-subangan). Para sa mga tawong ini (mga tawong oriyental), an saindang punto de vista bako an Dios, na iyo an binibida kan BIbliya, kundi an tawo na nagkaigwa nin eksperyensiya sa Dios, kun paano nabago o naliwat an siyang kamugtakan o sitwasyon sa paagi kan interbensyon o pakikilabot nin Dios sa buhay niya. Ini an sarong mentalidad na eksperyensyal o eksistensyal.

Para sa mga tawong oriyental, an Bibliya iyo an nagsasaksi sa mga trabaho asin gibo-gibo nin Dios sa buhay nin tawo na nakahiling nin mga ngangalasan asin mga pambihirang bagay na dai kayang gibuhon nin mga tawo sana. Kun siring, maaapresyar nyato an kadakul na mga kadepisilan, kasakitan asin paulit-ulit na pagkahulog nin mga tawo sa pagkakasala asin an mga pagtalikod ninda sa Dios, nin huli ta gabos ini nagpapatotoo kan mga kasakitan asin kadepisilan na nananabatan asin minaarabot sa buhay nin tawo sa pagsunod sa Dios, sa saiyang pagboot, asin sa saiyang mga panuga o kapangakoan.

Alagad, sa enterong kasaysayan kan saiyang pagkabuhay sa daga, saksi siya na tinatabangan asin sinusubaybayan siya nin Dios sa gabos niyang mga kadepisilan, krisis asin kasakitan sa buhay nin huli ta, asin alang-alang sa, ginigibong mga pangako nin Dios para saiya. Digdi sana nyato maiintiyendihan na an Bibliya pano-pano kan mga estorya dapit sa mga kaluyahan asin pagkahulog kan tawo, alagad an Dios pirmeng yaon sa pagsaklolo asin pagbangon saiya asin pagpangako nin kaligtasan asin restorasyon, (kaligtasan sa kasalan asin padusa para sa kalag nin tawo).

An pangako nin Dios nin kaligtasan para sa tawo iyo an lyabe na maiintiyendihan asin maako   nyato an inspirasyon asin partisipasyon nin Dios sa pagbilog, sa pagkasurat asin sa pagkahaman kan bibliya, o kan Banal na Kasuratan. Na ini sarong kasaysayan o estorya nin mga tawo dapit sa kun tano an nangyari sa saiyang buhay kan magpoon mangako saiya an Dios nin kaligtasan asin restorasyon

An kasaysayan kan kaligtasan nin tawo pinahiro o pinalarga huli sa pangako o sa panuga, iyo ini an impotanteng sinasabi sa Bibliya magpoon sa pinakaprimerong pahina sagkod sa matapos an Bibliya sa huri o  ultimong pahina kaiyan. An importante sa bibliya iyo na ikapahiling an sarong malinaw na katotoohan na an Dios may pangako o panuga para sa tawo na dai siya kaini papabayaan sa buhay anuman an mangyari saiya, magin tagilid man o magin tanos man an saiyang pagka-buhay.

Nin huli kaini, dapat mahiling nyato an relasyon kan panuga o kan pangako diyan sa tataramon na evangelio, nin huli ta an tataramon na Griyego para sa panuga iyo an ‘’epangelia’’, na digdi kinua an saro pang Griyegong tataramon na ‘’evangelion’’ o an ebanghelio. Kaya, an panuga asin an evangelio saro sana an direksyon na tinutumbok, na iyo an tataramon nin Dios para sa tawo na nagpapahayag o nagpoproklarmar kan Saiyang danay na pagkamoot asin pangangataman para sa kaligtasan nin tawo, o para sa karahayan kan saiyang buhay digdi sa daga asin an saiyang restorasyon sa langitnon na kamugtakan.

Tanganing mapatotoohan nyato an sinasabi nyatong ini, hilngon nyatong marhay an dinalagan kan kasaysayan nin kaligtasan nin tawo  na makukuang nakasurat sa mga pahina kan Bibliya magpoon sa pinakaenot na libro kan Bibliya na iyo an Genesis sagkod sa huring libro na iyo an Apokalipsis. Paano nagpoon an kasaysayan kan kaligtasan nin tawo? Hilngon daw nyato an sarong panoramikong presentasyon kan kasaysayan kan satong kaligtasan.

Enot, magpoon kita sa sarong mahalagang pangyayari para ki Israel. Iyo ini an paglalang nin Dios kan natura asin kan mga tawo, na sarong ngangalasan. Pinagbotan niya an tawo bilang enkargado o para-ataman kan gabos na linalang sa daga; na mabuhay, magtrabaho, magpadakul, asin mamahala sa gabos na linalang.

An gabos na ini ginibo asin hinaman nin Dios huli kan saiyang makangangalas na kapangyarihan asin karahayan. Dangan itinao nin Dios sa tawo an pinakaenot niyang pangako: “Totoong puwede kang kumakan hale sa gabos na kahoy na nasa hardin. Alagad, dai ka magkakan hale sa kahoy kan Pagkaaram kan Marhay asin Maraot, huli ta sa aldaw na kumakan ka kaiyan seguradong magagadan ka”.

Iyo ini an enot na pangako nin Dios sa tawo. An boot sabihon kaini iyo na, an gabos magigin areglado para sa tawo, na siya magkakaigwa nin lubos na kapanoan, sagkod na sinusunod niya an pagboot saiya nin Dios na dai kumakan kan bunga kan kahoy nin Pagkaaram kan Marhay asin Maraot huli ta sa aldaw na kumakan siya kaiyan, siya magagadan.

An buhay maseseguro niya kun makakan siya sa mga bunga kan gabos na kahoy na yaon sa hardin, alagad an bunga kan kahoy nin Pagkaaram kan Marhay asin Maraot dai siya makakan kaiyan, ni dumutdot, ni magharani, nin huli ta sa oras asin aldaw na ini mangyari, siya makakakanamit nin kagadanan.

An pangakong buhay na ini nin Dios dai man pinakinabangan na haloy nin tawo, huli ta sinuway niya na tataramon nin Dios. Suminuhay an tawo sa Dios. Ensigida pagkatapos kaini, naraot na relasyon niya sa natura asin sa lambang saro nin huli ta sinikwal niya an Tugon nin Dios, an dahelan asin an kahulugan kan saiyang buhay digdi sa daga.

Napano an daga  nin kasalan, nin pagkaongis, nin garadanan, nin iriwal, mga bisyo, kamawotan sa laman, pangkukulog asin pagbebentahe sa kapwa, kapasloan asin iba pang mga karatan na iyo an resulta kan maraot na isip nin tawo na iyo an naghahade asin nakakapangyari sa buhay nin tawo. An tawo nalubog sa tubig kan baha nin kasalan asin nin eksperyensya nin kagadanan asin nakanamit na nin karaotan.

Iyo ini an tema kan libro nin Genesis, an libro dapit sa mga ginikanan. Maski an librong ini dai pa man isinusurat, nin huli ta iyo ini an pinakaultimong libro sa Antigong Tipan (AT) na isinurat, alagad an saiyang magayon na kadoniongan nagpapahayag nin sarong pagtubod na nagtalubo na.

Sa sitwasyon na ini nin tawo, an Dios nakilabot na. An Dios nakipagtipan ki Noe asin nangako na sagkod pa man dai na niya pupuhuon an tawo sa paagi nin tubig kan baha. An pangako niyang ini naotob sa paagi kan tubig sa Dagat na Pula, sa tubig kan Jordan asin sa tubig kan Bautismo. “Totoong sinasabihan ta ka, sagkod na an tawo dai mamundag-liwat sa tubig asin sa Espiritu, dai siya makakalaog sa kahadean nin langit” (Jn. 3:5).

An paglabot na ini nin Dios sa buhay nin tawo nagpoon sa pag-apod niya sa sarong tawo na tatawan niya nin bagong pangako asin panuga. Siya si Abraham. Hale sa saiyang mga eksperyensya nin kagadanan, inapod niya siya sa pagtubod, sa sarong pagtubod na naggigibo nin dalan o nin mga paagi sa buhay tanganing makahale sa mga sitwasyon nin kagadanan asin kadepisilan pasiring sa sarong buhay na libre asin mauswag.

Hale sa pagtubod na ini, magikan an dakul na mga nasyon hale sa sarong aki nin panuga, na iyo si Isaak, na imumundag ki Abraham asin sa saiyang agom na si Sarah sa saindang pagkagurang. An pagtubod ni Abraham iyo an nagpahiro sa saiya na bayaan niya an lumang klase nin pagkabuhay na may kagadanan pasiring sa daga na ipinangakong itatao sa saiya nin Dios.

An pagtubod ni Abraham sarong dalan, sarong klase nin paghiro o paggibo nin magkasurunod na bagay na sosog sa sinasabi nin Dios tanganing maabot o maotob an sarong karahayan asin kaaya-aya para sa sarong buhay. An tataramon na ini nin kaligtasan nagpapadagos pasiring sa kaotoban huli sa pagsubaybay asin pag-antabay nin Dios. An kasaysayan pirmeng pinapahiro huli kan sarong pangako o panuga. An mga pangako nin Dios naotob ki Abraham, ki Isaak, ki Jacob, ki Josef asin sa mga Hebreyong banwaan na nagduman sa Ehipto. Digdi minatapus an libro nin Genesis, maski sagkod ngonian mayo pa nin anuman na isinisurat.

An tataramon nin Dios pirmeng naghihiro, nagtatrabaho. Nagbutwa si Moises asin nagpili nin sarong banwaan an Dios. Nagpili an Dios nin sarong grupo nin mga oripon na tawo. Kinalda niya sinda sa kaoripnan. Nakaromdom an mga oripon na ini sa Ehipto kan mga panuga nin Dios sa saindang mga magurang. An buhay ninda nasa impiyerno, an relihiyon kan Ehipto iyo an saindang relihiyon. Alagad kan makilabot an Dios, naromdoman ninda na sinda mga tawo o banwaan nin panuga, asin tinabangan nin Dios an makaherak-herak na mga tawong ini.

Tanganing tabangan nin Dios an enterong katawohan, an Dios nagpili nin sarong banwaan asin nagpamidbid siya sa sainda, bakong sa paagi nin paghinghing nin mga bagay-bagay sa saindang mga talinga o sa paagi nin mga tataramon kundi sa paagi nin pagtrabaho sa tabang nin mga partikular na tawo. Naghiro siya tanganing tabangan an mga tawong ini sa paagi nin pagtrabaho nin mga tanda asin mga ngangalasan tanganing an mga tawong ini bako sanang magdangog kundi makahiling asin mamatean an mga gibo nin Dios.

Ilinuwas nin Dios an mga tawong ini hale sa Ehipto, binuksan an dagat para sa sainda, pinutol an sirkulo nin kagadanan para sa sainda, an sirkulo kan Ehipto, an dagat, an disyerto, an kakulangan nin tinapay, tubig asin karne. Nagbukas an Dios nin paagi sa tahaw nin kagadanan para sa banwaan na ini, nagpamidbid siya sa sainda bilang Kagurangnan nin kagadanan, bilang paratubos sa kagadanan. Lambang pagbutwa nin kagadanan, minaguromod-gumod an mga tawong ini laban sa Dios asin habo sinda sa Dios na ini na dai ninda nahihiling maski saen. Dinara sinda nin Dios sa disyerto asin nakipagtipan giraray sa sainda.

Nagkakasalang pirme an Israel tumang sa Dios asin nauuyam nang magin piniling banwaan nin Dios. Inotob nin Dios an saiyang pangako sa sainda sa pagdara sainda sa Dagang Panuga, an Canaan, na pinageestaran kan Pitong Higanteng Nasyon (simbolo kan pitong maraot na espiritu na naka-abang sa sarong kristyano pasiring sa paglaog sa tubig kan Bautismo). Sa atubang kan Pitong Nasyon, nagduwa-duwa an Israel laban sa Dios. Dinaog giraray nin Dios an Pitong nasyon asin ibinugtak niya an saiyang Piniling Banwaan diyan sa saindang daga.

An gabos na ini nakasurat sa mga libro kan Exodo, Deuteronomiyo, Levitiko, asin Mga Bilang. Kaiba kan Genesis, inaapod ini na Pentateuko, na an boot sabihon, “Enot na Limang Libro”. An limang librong ini inaapod na “Torah”, o an Katugonan, nin huli ta digdi makukua an mga katugonan na itinao nin Dios ki Moises. Kaya, an limang librong ini inaapod man na libro ni Moises, nin huli ta minimidbid na si Moises iyo an nagsurat kan mga librong ini. Alagad, sagkod sa ngonian, mayo pa man nin libro an nakasurat, apuwera kan duwang tablang gapo na sinuratan ni Moises kan Sampulong Tugon, asin an iba pang kasuratan kan mga katugonan na itinao ni Moises sa banwaan, mga regulasyon dapit sa liturhiya asin sa pagsamba.

An mga nakasurat sa librong ini kan Pentateuko gabos nagpapahayag nin sarong sitwasyon sa kasaysayan kan mga tawo na naka-eksperyensya nin kaoripnan asin kasakitan sa saindang pagkabuhay, asin kun paano sinda kinalda nin Dios sa sitwasyon o kamugtakan na ini, hale sa sarong sitwasyon nin kagadanan pasiring sa bagong klase nin pagkabuhay pasiring sa Dagang Panuga, kun paano sinda sinubaybayan sa saindang pagbaklay sa laog nin kuwarentang taon sa disyerto sa paagi nin pagtao sa sainda kan katugonan asin iba pang pagsusundon sa saindang bagong pagkabuhay kaiba nin Dios. Iyo ini an boot sabihon kan Tipan.

An nagsurunod na mga libro sa Pentateuko (an enot na limang libro sa Bibliya) iyo an mga libro kan mga Amay na mga Profeta: menor an pag-apod kan mga profetang ini tanganing ikasiblag duman sa mga inaapod na mga Huring Profeta. An mga librong ini iyo an magpoon sa Josue, mga Hukom, Ruth, I asin II Samuel, I asin II Hade. An mga librong ini nagsasaysay dapit sa trabaho kan mga enot na profeta na pinabutwa nin Dios sa Israel tanganing subaybayan an saiyang banwaan sa paglaog asin pagtalubo ninda bilang sarong tribu, nasyon asin kahadean sa inaapod  nindang Dangang Panuga nin Dios na iyo an Canaan. An tabaho kan mga enot na profetang ini iyo an pirmeng mangapodan sa mga tawo dapit sa pagpamidbid sa saiyang kadakulaan asin kapangyarihan sa saindang buhay, na dai sinda malingaw sa pagmidbid sa Dios asin sa saiyang mga katipnana asin kapanugaan sa saindang presenteng kamugtakan sa buhay, na an Dios iyo an naghihiro asin nagtatabang sainda sa gabos na sitwasyon kan saindang pagkabuhay, na dai sinda pinapabayaan nin Dios, magin tagilid o tanos man an dalagan kan saindang pagkabuhay.

An masunod na mga libro, magpoon sa mga Kronika, Ezra asin Nehemias, Tobit, Hudith, Ester, an I asin II Macabeo, an mga ini nagpapahayag kan masurunod na pangyayari sa buhay-buhay kan mga Israelita, kun paano sinda inabandonar nin Dios sa pagsubol sainda sa sarong dakulang pagkadistierro asin kun paano sinda pinabalik nin Dios sa saidang dating kamugtakan sa Dagang Panuga, kun paano sinda sinurog nin Dios sa mga dayuhan na kapangyarihan na boot magsalakay sainda asin magsakop sainda.

Sa mga panahon na ini, na nagbutwa an mga sinagoga sa Israel, nagin mahalaga an mga Kasuratan sa saindang pangnasyon na pagkabuhay. Kaya, nagpoon na sinda na magtipon nin mga kasuratan na yaon na sa sainda: an Torah, o libro nin mga Katugonan, an libro kan mga enot na profeta, asin  an mga libro liturhikal, arog kan mga Salmo, asin iba pang mga libro nin Kadonongan ni Solomon, mga awit ni David asin iba pa. Digdi nabilog an Canon kan Bibliya kan mga Hudiyo. Kaipuhan na magsurat man sinda nin Preambulo para sa kasaysayan kan saindang kaligtasan, na iyo an libro kan mga ginikanan o an Genesis.

An masunod na klase kan mga libro iyo an libro nin Kadonongan, magpoon sa libro ni Job, an mga Salmo, Talinghaga, Ecclesiasticus (Qoheleth), Awit kan mga Awit ni Solomon, kadonongan ni Solomon, asin an Ecclesiasticus. An mga librong ini, an mga kadonongan, ginagamit sa liturhiya kan mga Hudiyo asin tiniripon kan mga eskriba o abogado kan templo nin Judaismo. Ginagamit ini sa pagsamba asin pagtukdo kan mga katugonan nin Dios.

An huring grupo nin mga libro sa AT iyo an mga libro kan mga mayor na profeta; Isaiyas, Jeremias, mga Lamentasyon ni Jeremias, Barok, Ezekiel, Daniel, Oseas, Joel, Amos, Obadiah, Jonas, Mikias, Nahum, Habakuk, Sofonias, Hageo, Zacarias, asin Malakias. Ipinadara sa sainda an mga profetang ini, tanganing ibugtak sa atubangan ninda an reyalidad kan saindang kasaysayan, na sinda yaon na naman sa irarom nin kaoripnan sa kamot asin kapangyarihan kan mga dayuhan na mga nasyon na boot magsalakay, magsakop asin magpasakit sa sainda nin sarong klaseng kaoripnan sa paagi nin pagkadestierro, sarong tataramon sa sainda nin Dios na nag-aapod na midbidon giraray ninda an panuga na ginibo nin Dios kaidto sa paagi kan saindang mga kamugtakan, na maghalat giraray sinda kan pagbalik ni sarong Mesias na gikan sa kapagarakian ni David na iyo an mabalik kan naraot na kahadean ni Israel.

Alagad, maagi an dakul na panahon na an paglaom na ini para sa sarong temporal na Mesias, mariribayan sa mga profeta bub sarong espirituwal na Mesias asin sarong espirituwal na kahadean. Iyo ini an inabotan kan panahon nin Bagong Tipan (BT), na si Jesukristo iyo an kaotoban kan gabos na paglaom sa Israel dapit kan gabos na isinurat kan mga profeta asin sa katugonan ni Moises. Para sa mga apostol asin mga disipulo, si Jesukristo iyo an pinakadakulang profeta kan Kahadean nin Dios. Sa mata kan mga disipulo, an paagi kan pagsakit asin pagkagadan ni Jesukristo sa krus, bilang sarong criminal, iyo an patotoo ni Dios na an gabos na mga isinabi, itinukdo asin mga gibo niya nagpapahayag kan saiyang pagka-Mesias asin an Kristo na ipinaghulit kan mga profeta asin sa mga libro ni Moises.

Kaya, an pagsarig asin an pagtubod ninda ki Jesukristo bilang Mesias asin Kristo ni Dios iyo an nagbubuhay kan saindang paglaom sa kaotoban kan mga pangako nin Dios na ginibo niya kaidto ki Israel, asin an pagsarig asin pagtubod na ini iyo an naglalang sa sainda nin sarong bagong katiripunan o asembleya nin pagtubod, na iyo an inaapod na Sta. Iglesia, kun saen an espiritu ni Jesukristo na nagadan sa krus nagklaigwa nin bagong Hawak asin eksistensya, nin bagong paghiro asin pagtrabaho sa paagi kan paghulit kan mga apostol kan ebanghelio nin kaligtasan sa paagi kan pagtubod ki Jesukristo bilang Aki ni Dios na ipapadara niya sa Israel.  Sa paagi kan paghulit na ini kan trabaho nin Dios sa paagi ni Jesukristo, isinurat an enot na mga libro kan ebanghelio kan Bagong Tipan.

Sa panahon kan primitbong Iglesia, sa komunidad kan mga enot na kristyano, na ipunudnar akn mga apostol ni Jesukristo, an naenot iyo an paghulit kan ebanghelio asin an tiniripon na pageselebrar kan mga misteryo nin Dios na yaon sa saiyang Tataramon, arog kan ginigibo sa mga sinagoga kan mga Hudiyo. Bilang mga Hudiyo man sinda, an mga selebrasyon kan mga Hudiyo na dati na nindang ginigibo asin nagimatan asin tinudan, iyo man sana an saindang ginigibo. Alagad may bagong interpretasyon sa bagong liwanag na nadiskubre ninda sa tabang kan Espiritu Santo, na iyo an katotoohan dapit ki Jesukristo, na saindang maestro, na nagotob kan gabos na mga naenot nang isinurat sa mga libro o kasuratan kan mga Hudiyo.

Nin huli ta isinikwal si Jesukristo kan mga Hudiyo, kaya an paghulit kan mga apostol nakasentro duman sa mga pagano asin mga Hudiyong naka-estar sa mga paganong nasyon. Ipinaghulit ninda an saindang buhay na eksperyensya dapit ki Jesukristo. An pangyayari dapit ki Jesukrsito iyo an nagpasuko kan saindang pag-iisip asin rason, asin nagin man buhay sa sainda, na naghaman kan komunyon ninda sa Bagong Tawo, na magin siring sinda sa saiya, na mabuhay sindang kaiba NIya asin mamundag sinda sa saiya.

Si Jesukristo nagbangon sa mga gadan asin nagkaigwa nin bagong buhay sa tahaw kan katiripunan na iyo an Sta. Iglesia, an Corpore Mistiko ni Jesukristo. Ini sarong mahalagang pangyayari sa mga enot na kristyano. Kaidto, sinda yaon sa impiyerno, an antura asin an mga tawo sa palibot ninda kalaban ninda asin sinda kalaban o kaiwal man kan mga ini. Ngonian, an buhay ninda nabago.

Namatean niinda an pagkamoot na itinaong libre sa sainda bilang gratis na regalo. Namatean nindang nakipag-kaboronyog sainda an natura asin an mga bagay. Namatean nndang may mga amigo na sinda sa lambang saro asin sa ibang mga tawo, na sinda saro nang pamilya nin magtururugang sa pagtubod sa Dios.

An pangyayaring ini sa buhay kan mga apostol, sarong pagmate na diyan sa sainda an kagadanan nadaog na, asin an kagat o kamundag ni nkagadanan, na iyo an kasalan, nadaog na diyan sa sainda. Asin an pangyayaring idai sakop kan pagiisip o rason ninda. An enot na pangyayaring ini iyo na si Jesukristo nagsubol sa sainda kaiba an Saiyang Banal na Espiritu tanganing maghulit, asin si Jesukristo na nabuhay-liwat kaibahan ninda sa paghulit, nin huli ta siya iyo an saindang mensahe na inaanunsyo sa mga tawo. Idtong mga tawong nagtubod ki Jesukristo asin inako an tataramon nin kapangakoan o kapanugaan nin Dios para sa kaligtasan, sinda man pinano kan Espiritu Santo asin sa sainda nabuhay si Jesukristo na nagbangon samga gadan. Dangan, an koinonia, o an komunyon, namundag.

An ebanghelio iyo an sarong tataramon kan pangako nin Dios na an gabos nindang kasalan pinatawad na, na dai na kita magagadan, asin ta an satong buhay pasiring na sa PIYESTA kan kahadean nin Dios.

An siisay man na nakadangog asin nakamidbid ki Jesukristo nakaloag na sa Piyesta. Idtong dai pa nakamidbid asin dai pa nasabat si Jesukristo sa saindang buhay yaon pa sa Impiyerno. An ebanghelio iyo an sarong proklamasyon dapit ki Jesukristo, na ipinahayag na an tataramon nin kaligtasan para sa tawo. Ini sarong pangyayari.

An ebangheliong ini iyo an ipinahayag o ipinaghulit kan Sta. Iglesia para sa gabos na panahon kan saiyang eksistensya o pagkabuhay, magpoon kan primitibong panahon kan mga apostoles, kan mga Ama kan Sta. Iglesia, sagkod na duminatong sa sato an panahon kan Konsilyo Vaticano II, kun saen ipinangapodan kan Sya. Iglesia an pagbabalik kan gabos na kristyano sa bilog na kinaban sa pagkaboronyog asin komunyon kan enot na siglo kan kristyanismo.

An boot sabihon kan mga Ama kan Konsilyo Vaticano II iyo an pagbalik kan Sta. Iglesias a modernong panahon ta duman sa buhay asin gibo-gibo kan mga apostoles para sa mga enot na kristyano na an pastoral o trabaho kan Sta. Iglesia iyo an sarong pastoral nin Ebanghelisasyon asin sarong pastoral nin Bautismo asin Eukaristiya. An pangapodan na ini kan Konsilyo Vaticano II sarong pambihirang pangyayari sa buhay kan Sta. Iglesia magpoon sa panahon kan Iglesia Konstantina, magpoon kan panhon 313 C.E., kun  saen nangyari an pagkakabanga kan Kristyanong Iglesias a duwa, an Oriyental asin an Oksidental na Iglesia.

Nin huli ta boot bilugon giraray kan Konsilyo Vaticano II an Inang Sta. Iglesia na nabanga sa duwang kampo, an Oriyental asin an Oksidental na Iglesia, sa sarong mobimyento nin Ekumenismo, kaya kaipuhan kan Sta. Iglesia an bagong ebanghelisasyon, an bagong pangapodan sag abos na tawo sa kinaban, magin sa laog  kan Oriyental o sa Oksidental na Iglesia, na magkasararo giraray bilang kristyano asin pag-adalan na akoon giraray an proklamasyon dapit kan Pagkabuhay-liwat (Resureksyon)ni Jesukristo na iyo an minalalang asin minahaman nin komunyon sa laog kan Sta. Iglesia.

Kaya, ngonian na panahon ta ipinaghuhulit giraray sa saindo si Jesukristo na buhay asin nabuhay-liwat sa mga gadan. An ebanghelio nangangapodan giraray sa mga tawo para sa sarong relasyon nin pagkamoot asin pagkasararo sa lambang saro, na maghaman nin komunyon sa lambang saro, asin maglakaw sa bagong buhay ki Jesukristo huli sa pagtubod na ootobon nin Dios an saiyang mga kapangakoan na ginibo niya sa mga tawo sa paagi ni Jesukristo. Asin an pangakong iyan iyo an daing kasagkoran na buhay sa kaibahan nin Dios bilang Ama asin amigo nin Dios sagkod ap man diyan sa saiyang Kahadean.

An tataramon nin pangako nin Dios na ipinahayag mi sa saindo iyo an marahay na bareta kan pagkamoot nin Dios na nagpapatawad kan gabos nyatong kasalan nin huli ta siya sarong maheherakon na Ama. Asin an tataramon nin pagkamoot na ini nin Dios iyo mismo si Jesukisto na namoot sa gabos niyang mga kaiwal, asin nin huli ta an Dios pagkamoot, kita man posible nang mamoot sa gabos nyatong mga kaiwal huli kan pagkamoot niya sato. Kun kita mga kaiwal nin Dios, kun kita nakaginibo nin mga makuring bagay huli sa kaluyahan, an Dios sana iyo an puwedeng mamoot asin magpatawad sa sato. Mayo siyang hinahagad na kondisyo o karibay. An kaipuhan iyo na akoon mo an tataramon na ini bilang gratis asin magtubod ka. An tataramon na ini nagsasabi na sa saimo na itiwala mo an saimong sadiri sa Dios, na pagmasdan an Dios, na magsarig asin maghilay sa saiya.

An kumbesyon iyo an pagsabi na, “Mga tugang, mag-ogma na kita, nin huli ta ngonian gratis kamong kinalda sa kapangyarihan kan Espiritu Santo. An siisay man na dai nakamate na siya kinalda, iyan huli ta dai siya nagtubod sa Tataramon. An bunga kan pag-ako kan Tataramon iyo na an ipinag-anunsyar naootob na: an grasya nin Dios, an kapatawaran aisn pagkamoot nin Dios na nagtatao kan saiyang Espiritu Santo, na tinitimos niya an tataramon asin minasarig diyan.

An tataramon na ini ipinoproklamar sa sainda bilang sarong pangako o panuga. Ikakalda kamong entero sa kaoripnan sa Ehipto. Magpoon na maglakaw na kamo sa komunidad, akoa nindo an Mesias na duminatong sa pagkalda saindo, magtiwala saiya asin dadahon niya kamo sa mga tubig. An bautismo iyo an pagkahiling na itinapok nin Dios sa tubig kan dagat an mga parakabayo asin an mga kabayo, na an saindong mga kaiwal dinaog asin rinunot nan a dai kamo nagpagal, tanganing magkaigwa kamo nin masaganang buhay.

An bunga kan Tataramon iyo na idtong mga nag-ako kaiyan minabilog nin sarong komunidad, minapoon na mamoot sa lambang saro, na magtiripon sa sarong miting tanganing mamibi asin magdangog sa Tataramon, na mabuhay sa Tataramon na ipinahayag, inako asin tinubod ninda.

An tataramon nagkalaman sa saindang mga eksperyensya. Mantang naglalakaw sinda sa mga komunidad, inaantabayan sinda kan mga kapangakoan nin Dios, huli kan mga tatramon.

Kaya, posible na sa komunidad mayo pa nin isinusurat. Iyan nabubuhay pa sa Tataramon, sa mga pangako kan ebanghelio na ipinoklamar sa sainda asin saindang tinutubod asin saindang namatean nin huli ta nagpoon nang magtrabaho an Tataramon, na magin buhay na reyalidad na para sainda. An tataramon may kapangyarihan na magin laman diyan sa sainda. “Asin an Tataramon nani-tawo” (Jn 1:14). Ngapit, an kasuratan nagburutwa. An mga kasuratan pinangenotan kan mga buhay na eksperyensya nyato dapit sa Tataramon nin Dios.

Pagkatapus kan eksperyensya nin pagtubod ki Jesukristo, na saimong sinsaksihan sa paagi kan saimong buhay, ika nagsurat na, dangan binabasa ulit tanganing mabuhay giraray saimo an mga eksperyensya mo dapit kan tataramon na saimo kaidtong tinubod. An mga kasuratan na ini igwa nin kahulugan huli ta iyan tinatawan mo nin buhay, nin huli ta nakagakod ka na sa ibang pangyayari na ika mismo iyo an saksi.

Kaya, an Sta. Iglesia dai namudag huli sa mga kasuratan o hale sa sarong libro. Namundag an Sta. Iglesia sa pangyayari na an Espiritu santo naghiro sa tahaw kan mga tawo, na iyo si jesukristo na nabuhay-liwat, na nagpapatama sa siisay man na tawo na nabubuhay diyan saiya.

Bilang konklusyon, an sinsabi nyato dapit sa relasyon kan Tataramon nin Dios na nagsasalaman sa konkretong buhay nin mga tawo magpoon sa AT sagkod sa panahon kan BT, asin kan Banal na Kasuratan iyo na an duwang ini maikukumparar sa laman asin mga tolang na yaon sa tawo. Sa paghaman nin sarong tawo sa laog kan tulak nin sarong ina, sinsabi nyato na an naeenot na nahaman iyo an laman kun saen ngapit binubugtak asin minatubo an mga tolang tanganing magin estruktura o suporta para sa laman. Naeenot na mahaman an laman bago kan mga tolang. Siring man, an Tataramon na ipinapahayag nin Dios asin ipinapangako sa tawo nilalalaman muna sa konkretng pagkabuhay kan mga tawo. Dangan, an laman na ini tinutuboan nin mga tolang na iyo an mga kasuratan. Kaya antes nagkaigwa nin mga kasuratan, nagkaigwa muna nin mga buhay na eksistensya an mga tawo dapit sa pagtubod sa Dios.

Appendix A:

Sacred history begins with God’s choice of Abraham in 19^th Century BCE. Origin of the OT, the tradition built around the patriarchs go back to Abraham, the man of divine promises, and to his descendants.

Literary activity:

CENTURIES B.C.	HISTORICAL WRITINGS	PROPHETICAL WRITINGS
13th	Moses: Beginning of Pentateuch Literature Joshua: Traditions of the Conquest	The norn leader and lawgiver who forged a motley group of refugees into a nation, set on foot a mighty religious movement and gave force to a great literary achievement which is the Bible.
12th-11th	Judges: Traditions of the Judges
10th	Solomon (c. 970-941) 2 Sam 9-20 and 1 Kgs. 1-2 Yahwistic Tradition fixed in the South	Monarcy - SCRIBES -Archives
9th	Elijah and Elisha Traditions underlying 1 Kg 17-2 Kg 13 Elohistic traditions fixed with the NOrth	Religion of Exodus and desert
8th	Deuterocanonical Code fixed	Amos and Hosea (Elo) Isaiah (1-39) and Micah (Yahwistic)
7th	Sargon II, 721 BC, Israel deported to Assyria. Under Hezekiah (716-687) in Israel, Yahwistic and Elohistic Traditions combined. Under Josiah (640-609), first edition of Deuteronomy (Dt. 5-28) in Judah. First edition of Deuterocanonical history, Joshua-Kings	Zephaniah Nahum Habakkuk
6th	Before the Exile During the Exile (587-538 BC) Jews who remained. Second and final edition of Deuteronomy. Final edition of Josua-Judges-Samuel-Kings. Priestly Traditions, with the Theology of Holiness (Leviticus 17-26) Priestly Tradition fixed after the Exile	Jeremiah Lamentations Second Isaiah (Is. 40-55) Haggai; Zechariah (1-8) Isaiah (1-39)
5th	Pentateuch fixed by priests	Isaiah (Is. 34-35; 24-27) Malachi Obadiah

CENTURIES B.C.	HISTORICAL WRITINGS	PROPHETICAL WRITINGS
4th	Chronicles - Ezrah - Nehemiah	Joel Zechariah (9-14)
3rd	Greek Period - Midrash
2nd	2 Macabees
1st	1 Macabees

CENTURIES B.C.	WISDOM AND POETICAL WRITINGS	OTHER WRITINGS
13th 12-11th	David (c. 1010-970) Beginning of the Psalms Solomon Beginning of Wisdom Literature
10th
9th	Many psalms
8th
7th
6th
5th	Proverbs Job	Ruth, Jonah, Tobit
4th	Psalter complete Canticle of Canticles
3rd	Qoheleth
2nd	Sirach	Baruch Daniel (Apocalyptic Writings) Esther
1st	Wisdom	Judith

CENTURIES A.D.	NEW TESTAMENT WRITINGS	PROPHETICAL WRITINGS
(49) 50-51 56-57 57	(James) 1 & 2 Tessalonians Philippians 1 & 2 Corinthians
57-58 61-63 65 59 64 64-65 67	Galatians, Romans Ephesians, Colossians, Philemon 1 Timothy, Titus, 2 Timothy James 1 Peter Gospel of Mark Hebrews
70 70-80 80	Gospel of Matthew and Luke Acts Jude and 2 Peter 2 & 3 John 1 John
95		Apocalypse
100	Gospel of John