EXODO I

EXODO I

        I.            Sa libro nin mga Kasaysayan sa Lumang Tipan:

1.        Ex. 1:1-22 - An Israel sa Ehipto.

Hale sa tradisyon “Sacerdotes” an vv. 1-5, an natatadang mga bersikulo sa Kap. 1 (vv. 6-14) hale sa mga tradisyon “Yahwista” asin “Elohista” (vv. 15 asin masurunod). Dai man isinasaysay kan kagsurat an buhay-buhay nin mga komunidad ni Israel sa Ehipto: an mga sinasambit niya lang iyo idtong nasa katuyuhan niya. An katuyuhan niya iyo an pagsurat nin sarong historical na kasaysayan: an pagsambit dapit sa pagdakula kan bilang nin mga Ehipsyo kaipuhan na isurat huli ta minasagos ini sa pagsaysay dapit sa Exodo asin an Katipanan sa Sinai.

2.       Ex. 2:10 - Pagkamundag ni Moises.

An popular na ginikanan kan ngaran na ‘Moises ‘ (Hebr. mosheh) hale sa verbong mashah (sapudon).

3.       Ex. 2:11-22 - An Pagdulag ni Moises sa Midian. (Footnote e,f, and g).

Nagdagdag nin mga detalyeng leyenda si Josephus asin Philo dapit sa edukasyon ni Moises. An sabi sa Gibo 7:22 na tinukdoan si Moises sag abos na kadonongan nin mga taga-Ehipto.^e

An Midian yaon sa Sur na parte kan Edom sa parting sirangan kan Gulfo nin Aqaba. An Gen. 25:1-4 minasaysay na an mga Midianita iyo an kaiba sa mga grupong Arabe na gikan sa agom ni Abraham na si Keturah. Parating masusumpungan an mga nomadikong tribung ini sa mga darakulang tinampo sa Palestina, Gen. 37:28, 36 asin sa kaharayoan nin Moab, Gen. 36:35, na ngapit makakasagupa ninda an mga Hebreyo, Bilang 22:4,7; 25:6-18; 31:1-9; Jos. 13:21. Madadaog sinda ni Gideon, Huk.6-8; hilnga an Is. 9:3; 10:26; Sal. 83:9. Sa ‘mga huring aldaw’ madatong si Midian asin mataong pagsamba ki Yahweh, Is. 60:6.^f

Sa saro pang tradisyon ginigibo si Jethro bilang panugangan na lalaki ni Moises (Ex. 3:1; 4:18). Asin sa saro pa inaapod siyang Hobab (Huk. 1:16; 4:11). Digdi an Reuel result asana nin salang interpretasyon kan Bilang 10:29.^g

4.       Ex. 2:23 - 7:7 - An bokasyon ni Moises:

5.       Ex. 12:1-13-13:22 - An mag pasakit sa mga Ehipsyo asin an Paskuwa.

Dapat midbidon ta an dakulang manlaen-laen na tradisyon digdi sa estorya kan mga Pasakit, pero masakit masabi kun arin an para sa lambang saro. Sa tradisyon nin mga “Sacerdotes”, inilalapat si Aaron ki Moises laban sa mga mahikero: an mga ngangalasan na ginibo ni Aaron sa tabang kan sugkod naka-desenyo na probaran na si Moises iyo an embahador nin Dios. Sa mga Yahwistang tradisyon naman sinasabing solo si Moises na nagduman ki Faraon tanganing maghagad nin permiso para sa pagduman kan banwaan sa desierto tanganing magsamba ki Yahweh; dangan si Yahweh mismo an nagtao asin nagputol kan mga pasakit. Mas depisil an pagsuhay kaidtong mga parteng sa Elohistang tradisyon: puwede ta segurong ibugtak idtong mga sitas na minas ambit kan mga ngangalasan na ginigibong solo ni Moises sa paagi o bakong sa paagi kan ‘sugkod nin Dios.’ Mayo sa arin man na tolong tradisyon an makukuahan kan gabos na sampulong pasakit: pito (o 6) an yaon sa Yahwista, an apat (o 5) yaon sa lambing iba pa; an komun sa tolong tradisyon iyo an paggadan kan mga panganay. An mga Elohista asin padagos na dinidiskutir sa Salmo 78 asin 105; Kadonongan 11:14-20; 16:1-18:25. Minsan siring, an kolor lokal dai minakulang, lalo na sa estorya kan mga pasakit. Minapahiling ini nin mga penomena o natural na distrosong nangyayari sa Ehipto. Pero mas importanteng maaraman an haharom na katuyuhan kan kagsurat; na iyo an pagpahiling na ining mga distrosong gibo nin Dios minapatotoo kun paano an kapangyarihan nin Dios talagang ginibo alang-alang sa saiyang banwaan.

6.       Ex. 14:1 -15:1 - An pagbalyo sa Dagat na Pula (Ragiwdiw)

Iyo ini an totoong kapinunan kan Exodo, na an boot sabihon an pagbaklay kan banwaan nin Dios sa paagi kan desierto pasiring sa Dagang Panuga; titingkalagon an panahon na ini kan mga profeta bilang enot na mga aldaw kan pagka-inagoman ni Dios sa saiyang banwaan, Jer. 2:2; Ho. 2:15+; 11:1m; Ezk. 16:8. Sasabihon sa enterong Bibliya na si Yahweh iyo an ‘nagpaluwas kan saiyang banwaan sa Ehipto’, Jer. 23:7;  Jos. 24:17; Am. 2:10; 3:1; Mi. 6:4; Salmo 81:10. An pagbalik hale sa Babilonia iyo an minimibdid kan ikaduwang parte kan Isaias bilang ikaduwang Exodo, Is. 40:3+. Para sa Kristyanong tradisyon, an pagbalyo sa Dagat na Pula (Ragiwdiw) asin an kuwarentang (40) taon sa disyerto, asin kun siring bilang retrato kan kristyanong bautismo asin paglakaw pasiring sa langit.

7.       2 Kron 20:10-12 - An pagpalibre sa salakay kan mga Amonita asin Moab asin mga habitanteng taga-bulod kan Seir.

      II.            Sa mga Libro nin Kadonongan asin mga Porfeta sa Lumang Tipan:

1.       Sal. 66:6 - Pinagbotan mo an dagat na magin mamarang daga, Nagralakaw na binalyo ninda an salog!

Iyo ini an pagbalyo sa Dagat na Pula, Ex. 14-15, asin kan Jordan, Jos. 3; duwang darakulang mga tipikal na pangyayari sa kasaysayan kan Israel, na parehong makukua giraray sa 74:13-15; 114.

2.       Salmo 74:14-15 - “Pinasurom-surom mo si payo kan Leviatan; itinao iyan na mani-kakanon sa banwaan nin kapatagan. Binuksan mo an burabod asin salog; kinua mo si mga masusulugon na mga salog.”

Itinutukdo an mga ngangasalan asin sa pagbalyo sa Dagat na Pula, Ex. 14:30, asin an pagkadaog kan mga Ehipsyo, Ezk. 29:3; 32:4.

3.       Salmo 77:16-20 - Nahiling ka kan mga tubig, O Dios, nahiling ka, nagkatarakot; asin pinanakigan an mga bungaw na hararomon . Hinatod mo an saimong banwaan siring sa mga oveja, sa kamot ni Moises asin Aaron. (Hilnga man an Sal. 135:8-19; 106:7; 105:26).

4.       Kadonongan 10:15-11:4 - An Exodo.

5.       Kadonongan 16:1 -19:9 - An Ehipto asin an Israel.

6.       Si. 45:1-6 - Moises

7.       Is. 11:15 -12:6; 40:3-5; 41: 17-20; 43:16; 63:10

8.       Ho. 2:16 (14) - 17(15) asin 11:1-6

9.       Baruk 5:5-9

10.   Habakuk 3:3-19

    III.            Sa libro nin Ebanghelio a sa Bagong Tipan:

1.       Juan 1:14

2.       Juan 5:45-47

3.       Mateo 2:13-15, 19-21

4.       Lk. 22:1-20

    IV.            Sa libro kan mga Surat sa BagongTipan:

1.       Gibo 7:17-45; 13:17-19

2.       1 Co. 10:1-2

3.       Apoc. 15:3

4.       Heb. 11:23-29

5.       Rom. 9:17-18