ESKATON -PSB 23

Pag-adal  sa Biblia Bilang 23

Tema: An ESKATON (Limbo, Sheol, Purgatoryo, Langit) – An Kinaban na maabot

20 Hunyo  1998

An mga sitas asin tekstong makukua sa Bibliya dapit sa mga minasunod:

A.      SHEOL

Gn. 37:35 – An gabos niyang mga aking lalaki asin mga aking babae uminabot tanganing rangahon siya, alagad nagsayuma siyang magparanga. Nagsabi siya, ‘Nagtatangis akong mababa sa Sheol, kataid kan sakong aki.’ Nagtangis an saiyang ama para saiya.

Gn. 42:38 – Alagad nagsabi siya, ‘Dai nindo iiiba an sakong aking lalaki, huli ta an tugang niyang lalaki gadan na ngonian asin siya na langa n nawawalat^e. Kun may maraot na manyar isa saindong pagbiyahe na makulugan siya, isusubol nindo akong paibaba sa Sheol nagtatangis na nakaduko an sakong payong maputi na an mga buhok.’

BIl. 16:30  - Alagad kun si Yahweh gumibo nin sarong bagay na talagang bago, kuna n daga bumuka kan saiyang nguso asin halunon sinda, sinda asin an gabos na yaon sainda, tanganing bumaba sindang buhay sa Sheol^d, dangan maaaraman nindo na an mga lalaking ini nagsikwal ki Yahweh.’ (Komentaryo d – Sarong tataramon na dai aram an ginikanan; irinerepresentar kaini an pinakahararom na parte kan daga, Dt. 32:22, Is. 14:9, aspba. Minapasiring diyan an mga gadan, Gn. 37:35; 1 Sam. 2:6, aspba.; parehong makukua diyan an mga banal asin mga mararaot, 1 Sam. 28:19; Sal. 89:48; Ezk. 32:17-32, na minaerok na mayong kolor an buhay, Qo. 9:10; mayong pag-omaw na minagikan diyan pasiring sa Dios, Is. 38:10. An doktrina nin pagpremyo asin padusa pagkatapus nin pagkagadan asin an pagbangon kan hawak sa pagkagadan iyo an minapukaw sa paglaom kan mga salmista, Sal. 16:10-11; 49:15; alagad bako pang malinaw na gayo an pagkaesplikar sagkod na harani na an pagtapus kan peryodo kan AT, Kad. 3-5 (kun saen ikinabit in isa paniniwala sa imortalidad, hilnga Kad. 3:44+); 2 Mac. 12:38+.)

Dt. 32:22 – Iyo, sa sarong kalayo an luminaad hale sa sakong kaanggotan, malaad ini sagkod sa irarom kan Sheol; tutumtomon niya an daga asin an gabos niyang tinanom, kakalayohan kaiyan an mga pundasyon kan mga kabukidan. Hilnga Sal. 78:14,21-22, Jer. 15:14, 17:4.

1 S. 28:13 – An hade nagsabi, ‘Dai ka matakot! Ano an saimong nahihiling? Sinimbag si Saul kan babae, ‘Nakakahiling ako nin sarong kalag^e minaitaas hale sa daga^f. (Komentaryo e asin f – ^e Sa Hebreo, sarong elohim o superman, Hilnga Gn. 3L5; Sal. 8:5. Digdi sa lugan lang na ini ginagamit siya para sa gadan. ^fMInabangon ini hale sa Sheol, an irarom na kinaban kan mga gadan, hilnga BIl. 16:35+.).

1 S. 28:19 – Dagdag pa kaini, sa aga ika asin an mga aki mo makakaiba ko^h, siring mana n hukbo kan Israel huli ta itatao ini ni Yahweh sa kapangyarihan kan mga Filesteo.’ (Komentary h – Sa Sheol, an parehong eerokan kan marhay asin maraot, Hilnga Bil. 16:33+).

1 S. 2:6 – Si yahweh an minatao nin buhay asin kagadanan, minadara paibaba sa Sheol asin minahawas.

2 S. 12:23 – Alagad ngoniain na gadan na siya, taano ta ako mag-aayuno? Puwede pa daw na ikabalik ko siya giraray? Ako makakadiyan saiya^f alagad siya dai makakabalik sako.’ (Komentaryo f – Sa Sheol, an eerokan kan mga gadan, Hilnga Bil. 16:33+).

Jb. 3:17-19 – Diyan sa iraromi, dai na nagkakasiribot an mga maraot na tawo, diyan an mga pagal minapahingalo, mga priso, an gabos pinabayaan na magtoninong, dai na nadadangog an mga kurahwa kan…Diyan sa irarom, saralak sana an nasa halangkaw asin an mga nasa ibaba, asin an oripon libre sa saiyang kagurangnan. (Komentaryo i – Sa Sheol, hilnga Bil. 16:33+).

Jb. 7:9 – Siring na an panganuron napipnaw asin nawawara, an siisay man na minapsiring diyan sa Sheol dai na minasakat giraray^f. (Komentaryo f – Sa 10:21; 14:7-22, 16:22, Hilnga 2 S. 12:23, Sal. 88:10m, asbpa. Asin digdi, inaako kan kagsurat an komun na pagkaisi na an pagbalik hale sa Sheol imposible. Hilnga Bil. 16:33).

Jb. 10:21 – Antes ako magduman sa lugar na dai na nin balikan, an daga na madiklom asin hararom na aninoi, kun saen an romarom asin karibokan iyong naghahade, asin an mismong liwanag siring sa nanok nin kabanggihan (Kometrayo i - Sa Sheol, hilnga Bil. 16:33+).

Jb. 14:13,22 – Kun puede mo sana akong taguon sa Sheol, asin lindongan ako duman sagkod na makaagig an saiong kaanggotan – magbugtak nin sarong talaan na aldaw na ako maromdoman – huli ta kun gadan na an tawo makakabalik pa daw siya sa buhay? Mayo nin anupaman siyang namamatean kundi an saiyang sadiring hawak, dai na makakapag-agrangay kundi para sa saiyang sadiring buhayj (Komentaryo g asin j – ^gMayo nananambitan an sarong pagbalik hale sa Sheol pagkagadan, Hilnga 7:9+, maski ining iniisip na sitwasyon minapabor sa posibilidad. Simpleng napipiritan si Job na mag-imahinar nin sarong masisirongan na lugar na bakong an dagang ini, mantang an langit nakatalaan para sa Dios, Hilnga Sal. 115:16. Kun puede lang si Job makapagtago sa sarong lugar sagkod na an kaanggotan maglipas, makakapag-arang girary siya sa sarong Dios nin pagkaherak. Pinapa-asenso an ideyang in isa vv. 14-17, nahihiling nyato na si Job minahalat akn saiyang ‘relyebo’ mantang an Dios, naglipas na an kaanggotan, minahidaw na mahiling giraray si Job; an anuman na posibleng kakundian pinatawad na asin kun siring gabos na kasalan nalingawan na); ^j – ‘buhay’. Kun siring, sa Sheol igwa nin natatadang pagkaaram kan sadiri; hilnga Bil. 16:33+. Sinasabi kan kagsurat na puwedeng sa madiklom na lugar mayo nin pag-iisip o mayo nin labot sa iba apuwera sa sadiri niya, o na nagkakaigwa siya nin paghidaw duman sa mga aldaw kan saiyang daganon na buhay).

Job 17:13 – An sako na lamang na binabantayan iyo an pagerok sa Sheol, asin an pagpakarhay ko kan sakong higdaaan sa diklom.

Job 21:13 – Minatapus an saindang buhay sa maogma, asin matoninong na minaibaba sinda sa Sheol.

Job 20:26 – Asin an gabos na madiklomⁱ naghahalat na magsakyada saiya.(Komentaryo i – An kadikoman nin Sheol, sr osa mga pestelensya nin Ehipto, Ex. 10:21-22).

Job 26:5 – Nayugyog an mga anino^b sa irarom kan daga; an mga katubigan^c asin an saindang mga linalang nagkatarakot. Sa mga mata niya, mayong laog an Sheol, an Perdisyon^d mismo mayong tahob. (Komentaryo b, c asin d – ^b’An Rephaim’, hil. Dt. 2:10+; puwedeng an mga gadan, hil. Sal. 88:10, o an mga maluya asin mayong kapangyarihan; ^cAn katubigan kan kairaroman, na tinatawohan sa popular na imahinasyon nin mga higanteng mababangis na hayop (monster) na dinaog kan paglalang, Hilnga 7:12+; ^dSa Hebreo ‘Abaddon’, hilnga Apo. 9:11, kaparehong tataramon para sa ‘Sheol’; an ginikanan seguro kan tataramon minatukdo sa sarong dios nin kairaroman na kinaban).

Jb. 38:16-17 – Nakapagbiyahe ka na daw sagkod na maabot mo an burabod kan dagat, o nagpasiring sa paglakaw sagkod na maabot mo an pinakahararom na kairaroman? Nahiling mo na daw an mga tata nin kagadanan o namidbid an mga tagalinig kan daga nin mga anino?^h (Komentaryo h – Daga nin Anino iyo an Sheol, Bil. 16:30+. Para sa ‘mga tata’ nin kagadanan, Hilnga Is. 38:10, Sal. 9:13, 107:18, Kad. 16:13).

Jb. 40:13 – Italbong mo ining grupo ninda sa daga, sarahi, na dai makaribok, sa irarom na prisohan^d (Komentaryo d – An tagong lugar iyo an Sheol, Bil. 16:30+. Kun saen an mga naino bongog asin pola).

Sal. 6:5 – Huli ta sa pagkagadan mayo na nin pagiromdom saimo: siisay an makakapag-awit kan saimong mga kaomawan sa Sheol?^c (Komentaryo c – Sa Sheol, hilnga Bil. 16:30+, an mga gadan matoninong na mga anino kan saindang nagin pagkatawo asin dai na nakikipagolay sa Dios, Is. 38:18, Sal. 30:9, 88:5,10-12).

Sal. 16:10 – Huli ta dai mo pababayaan an sakong kalag sa Sheol, ni tutugotan na an saro na saimong namomotan na mahiling an Bubon^g. (Komentaryo g – Ibinugtak kan salmista an saiyang puso ki Yahweh. An saiyang buhay na pagtubod asin lubos na pagdusay sa Dios minaapod para sa sarong pagkaurugos na minatindog lavan sa pagkawasak, kaya dapat mamibi siya na makalibre sa kagadanan na iyong minaputol kan pagkaugos na iyan, 6:5, Hilnga 49:15+. Dawa pa ngani maromarom pa, an paglaom na ini minadagos sa pagtubod sa resureksyon, Dn. 12:2, 2 M. 7:9+. Dakul na mga bersyon minagamit nin ‘korupsyon’ (pagkalapa) embes na ‘bubon’, hilnga Gibo 2:31. Ining tekstong ini, dawa pa ngani pinapanungod sa Mesias sa Judaismo antes an kristyanismo, nagkakamit nin lubos na kahulugan sa resureksyon ni Kristo).

Sal. 49:14-15 – Siring sa mga karnero na ikukudal sa Sheol, an kagadanan^f iyo an mapastor sainda sa pasabsaban asin an mga matanos magigin mas marhay kisa sainda. Maabot^g an kaagahan dangan mawawara an pasale na saindang ginibo, an Sheol iyo an magigin harong ninda! Alagad tutubuson nin Dios an sakong buhay na maabot kan kamot nin Sheol asin aakuon ako^h. (Komentaryo f, g asin h – ^fIsinapersona digdi, Hilnga Ho. 13:14, Jr. 9:20, Jb. 18:13, 28:22; ^gAn oras para sa paghukom sa eskaton asin an kapangganahan kan mga matanos, hil. 17:15+; ^hAn salmista minalaom sa Dios na ililigtas siya sa kamot nin Sheol. Dai puwedeng isabi na digdi nahihiling niya an posibilidad na ‘isasakat’ siya sa langit siring ki Enock asin Elias, hilnga 16:10+, 73:24, alagad an iniisip niya iyo na an ultimong kapaladan kan matanos na tawo iba man kan sa tawong daing dios asin an pakikiamigo sa Dios mayong katapusan. Ining bako pang malinaw na marhay na pagtubod sa sarong retribusyon na maabot nag-andam para sa ngapit na pagpahayag kan resureksyon nin mga gadan, asin buhay na daing kasagkoran, 2 M. 7:9+).

Sal. 55:15 – Mamiripit logod sinda sa ribok, umabot logod sainda an kagadanane, mahulog logod sindang buhay p asa Sheol – huli ta an Maraot nageerok sa saindang mga harong. (Komentaryo e – Bigla asin amay na kagadanan iyo an kastigo para sa mga maraot, 73:19, 102:24, Is. 38:10, Jr. 17:11, Jb. 15:12).

Sal. 88:3-12 – Huli ta an sakong kalag gabos nasa kasakitan, an sakong buhay nasa bungaw kan Sheol; ibinilang ako duman sa mga mahuhulog sa bubón, sarong tawong mayong kusog: sarong tawong nagsosolo-solo^c, kaiba duman nin mga gadan, idtong mga ginadan sa saindang mga lolobngan, kaidtong saimong nalingawan, idtong sinayumahan nin nagsasagang mong kamot. Ihinulog mo ako sa kasagkoran kan Bubon, duman sa pinakamadiklom, pinakahararom na lugar, ginagabatan kan saimong kaanggotan, linamos sa irarom kan saimong mga alon. Pinatumang mo an sakong mga amigo lavan sako asin pinakanos mo ako sa atubang ninda; nasa prisohan asin dai makakadulag, an sakong mga mata nasa pagluha sa kasakitan. Yahweh, bilog na aldaw inaarang taka, an sakong mga kamot nakaunat saimo; para daw sa mga gadan an saimong mga ngangalasan, mabarangon daw an mga kalag tanganing mag-omaw saimo? Siisay an maosip kan saimong pagkamoot sa lolobngan, kan saimong kaimbodan sa lugar nin perdisyon^d? Nadadangog mo daw na pinagoorolayan an saimong mga ngangalasan sa kadikloman, dapit kan saimong katanosan sa daga nin pagkatunaw? (Komentaryo d – Sa Hebreo, ‘Abaddon’, Jb. 26:6, 28:22, Tal. 15:11, Apo. 9:11).

Sal. 15:24 – An paitaas na dalan nin buhay iyo an para sa tawong madunong, tanganing malikayan niya an Sheol na nasa irarom^d (Komentaryo d – Mayo sa Griyego an ‘itaas’ asin ‘irarom’. An ‘dalan nin buhay’ puwedeng mangahulugan na kadagosan kan buhay sa daga; an pagirarom sa Sheol nangangahulugan na kagadanan. Ngapit nasabotan ini bilang iyo an dalan pasiring sa langitnon na kaogmahan).

Mga Awit 8:6 – Ibugtak mo ako siring sa sarong selyo sa saimong puso, siring sa pulseras sa saimong braso. Huli ta an saimong pagkamoot makusog siring sa Kagadanan, maimon na daing karayaan siring sa Sheol^j (Komentaryo j – Hil. Bil. 16:30+, personipikado digdi an Sheol asin puwedeng mas o menos pareho o kabaing sa kagadanan, Hilnga Tal. 27:20, 30:16).

Qo. 9:10 – Anuman na trabaho an saimong pinaplano, gibuhon mo mantang puede mo pang gibuhon, nin huli ta mayong akoplisimyento, ni pagplano, ni kaaraman, ni kadonongan sa Sheol na saimong padudumanan. (Hilnga 3:21, ‘Siisay an nakakaaram kun an espíritu nin tawo minapasiring paitaas o kun an espíritu kan hayop minapasiring pairarom sa daga?^d – Ining minaaging pagduda tama na tanganing tawan nin pagkatakot an kagadanan. An pantapus na mga tataramon kan libro bakong mas matakot; an buhay nin tawo minabalik sa Dios na nagtao kaiyan, 12:7).

Kad. 1:14 – An mabuhay – para digdi linalang an gabos; an mga bagay na linalang digdi sa kinaban igwa diyan sainda nin kahirahayan, diyan sainda mayong makukuang hilo, asin an Hadesⁿ mayo nin kapangyarihan sa ibabaw nin daga (Komentaryo n – ‘Hades’, an Hebreong Sheol, Bil. 16:30+, digdi minarepresentar bako kan lugar na eerokan kan mga gadan kundi an kapangyarihan kan personipikadong kagadanan, Hilnga Apo. 6:8, 20:14).

Kad. 1:16 – An mga mayong dios minaapod sa Kagadanan sa paagi nin gibo asin tataramon, binibilang siya bilang amigo, minapagal sinda para saiya, nakikipagkasundoan sinda saiya, asin magkakanigo na sinda magin mga kaalyado^q (Komentaryo q – An mga maraot iyo an ‘porsyon’ nin Kagadanan, siring na an Israel iyo an ‘porsyon’ nin Dios, Dt. 32:9, Zc. 2:16, 2 M. 1:26, asin siring na an Dios iyo an ‘porsyon’ kan mga maimbod na kalag, Sal. 16:5, 73:26, 142:5).

Kad. 16:13-14 – Huli ta igwa ka nin kapangyarihan sa buhay asin kagadanan, ika an minadara sa mga tata nin Hades asin minapabalik giraray^h. An tawo minagadan sa saiyang malisya, alagad dai niya puwedeng ikabalik an naghaleng espíritu o ikaligtas an sarong kalag na hinalon na kan Hades (Komentaryo h – Itinutukdo digdi kan kagsurat na an Dios igwa nin lubos na kapangyarihan sa buhay asin kagadanan, bako lamang na puwede niyang iligtas an siisay man sa pag-alaman nin kagadanan, Hilnga Is. 38:10-17, Sal. 9:13, 107:18-19, alagad malinaw n asa mas hararom na pagkasabot na puede man niyang ikabalik an sarong kalag giraray hale sa Sheol pasiring sa buhay na pisikal, Hilnga 1 Hde. 17:17-23, 2 Hde. 4:33-35, 13:21).

Sir. 21:9-10 – An pagtiripon nin mga barumbado siring sa tinumpok na alang na doot (sungo); minatapos sinda sa sarong malagablab na kalayo. (Bako pa ini an impyerno); an dalan nin sarong parakasala sarong makinis na sementadong tinampo, alagad an kasagkoran kaiyan iyo an bubón nin Sheol^c (Komentaryo c – Diyan sa Vulgatang Bibliya, ini an makukua, ‘alagad sa katapusan yaon an impyerno, kadikloman, kasakitan’. An duwang bersikulong ini minapapusog kan pagtubod sa retribusyon na ini segurado. Sa kaisipan kristyano minakahulugan sinda kan kastigo nin impyerno, Hilnga Is. 50:11, 66:24).

Sir. 14:16 – Kun siring magtao ka asin mag-ako, asin magpakakontento, nin huli ta sa Sheol dai ka puwedeng maghanap nin kasiraman.

Sir. 41:4 – Iyo ini an sentensyang itinao nin Kagurangnan sa gabos na linalang na nabubuhay, kun siring tano ta magreklamo k asa sarong bagay na marhay para sa Kahurohalangkawe? Dawa pa ngani an saimong buhay maghalawig nin sampulo o sanggatos o sangribong taon, an halaba kaiyan dai pag-iintiyendihon sa Sheol^c (Komentaryo c – Kun saen an pinakahalabang buhay natapus na asin kun siring nagtapos naman bilang sarong bagay na dapat kaaraan).

Is. 38:10 – Ako nagsabi: sa kaudtohan kan sakong buhay mahale ako pasiring sa mg apintoan nin Sheol, binawe mo sako an natatada ko pang mga taon.

Is. 38:18 – Huli ta dai ka inoomaw kan Sheol, dai ka inirorokyaw kan Kagadanan, idtong mga minadiyan sa irarom kan bubón dai na minapadagos nin pagsarig sa saimong kaimbodan.

Is. 28:15,18 – Minasabi kamo, ‘Nakipagtipan kami ki Mot^g, asin ki Sheol nakipagkasundo kami^h… Papatudon an saindong tipan ki Mot, asin paparaon an saindong pakikipagkasundo ki Sheol (Komentaryo g – Sa Hebreo ‘kagadanan’. Si Mot iyo an dios nin trigo, pagtambo asin kan kinaban sa irarom para sa mga Penesyo. Sa panteón kan mga Ehipsyo siya si Osiris).

Sir. 17:28-29 – Siisay sa Sheol an mag-oomaw sa Kahuro-halangkawe, kun digdi an mga buhay dai minataong kamurawayan saiya? Sa mga gadan, siring man duman sa dai na nabubuhay, an ngaran na pag-omaw midbid, an puwedeng mag-omaw sa Kagurangnan iyo idto sanang igwa nin buhay asin kahirahayan.

Ezk. 26:20 – Ihuhulog taka siirng duman sa mga minapairarom sa bubon, duman sa mga tawong anoy; papaestaran taka sa mga rehiyon in kairaroman, sa daing tapus na pagsolo-solo, kaiba kaidtong nasa irarom kan bubón, tanganing dai kan a makabalik pa asin makabuwelta sa daga nin mga buhayⁱ (Komentaryo i – An ‘bubon’ pareho kan ‘Sheol’, Hilnga Bil. 16:30+).

Ezk. 32:18 – Aki nin Tawo, patugtugon mo an tugtog sa gadan para sa dakulang populasyon nin Ehipto; isubol mo sinda, siya asin an mga aking babae nin mga nasyon sa saindang kamahalan, sa mga rehiyon sa kairaroman, kaiba kaidtong minapasiring sa irarom kan bubón.

Jon. 2:2-3 – Hale sa tulak kan sira namibi siya ki Yahweh, saiyang Dios; nagsabi siya^b: Huli sa kapurisawan minaagrangay ako ki Yahweh asin dinangog niya ako: hale sa tulak nin Sheol ako nagkurahaw, asin dinangog mo an sakong tingog. Ihinulog mo ako sa kairaroman nin tubog. Duman sa puso kan dagat, asin pinalibotan ako kan baha. An gabos mong alon, an saimong mga hukol, iyo an nagparigos sako. (Komentaryo b – An awit na ini may saralak na Salmo-teksto asin nakasurat bilang sarong salmong pasasalamat: pagsaysay nin mga inagihan na pagtios, asin estorya kun paano nakaligtas sinda. Para sa salmista, an grabeng peligro sarong ‘kagadanan’ asin an makaligtas sarong ‘resureksyon’; hilnga digdi an vv. 6,7,8. An dagat, an antigong ‘kaiwal’ nin Dios, hilnga Jb. 7:12+, hinihiling digdi bilang iyo an kahadean nin kagadanan mismo o iyo an dalan pasiring diyan. Kun siring an dramatikong ekspresyon kan awit na ini nahihiling digdi na iyo an nakapukaw ki Jesus, Mt. 12:40, Lk. 11:30, na gamiton an estorya ni Jonas bilang imahen kan saiyang tolong aldaw na pag-estar sa ‘puso kan daga’ (Sheol embes kan lolobngan, hil. Jon. 2:2-3); an kahadean nin kagadanan irineretrato bilang sarong paslong mabangis na hayop (moster) na dai puwedeng halunon si Kristo kundi iluwa siya (resureksyon). An analohiya kan kristyanong bautismo asin an resureksyon ni Kristo nagtulod tanganig gamiton sa tipolohiyang bautismal an pigura ni Jonas).

Ba. 2:17 – Hilnga kami, Kagurangnan, asiin pag-atid-atida; an mga gadan sa irarom kan Sheol, na hinalean nin hinangos an saindang mga hawak, bako an mga minatao nin kamurawayan asin maninigong pagotob sa Kagurangnan.

Mt. 16:18 – Asin sinasabihan taka: Ika si Pedro asin sa gapong ini papatindugon ko an sakong Iglesia. Asin an mga tata kan kinaban sa kairaroman dai maasir contra kaiyan^h. (Komentaryo h – Sa Griego Hades; sa Hebreo Sheol, an lugar na estarán kan mga gadan, hilnga Bil. 16:30+. Digdi an personipikadong “Tata” nangangahulugan kan mga kapangyarihan kan karatan na enot minadara sa tawo sa kagadanan nin kasalan dangan ultimo minabilanggo saiya sa daing tapus na kagadanan. An trabaho kan Iglesia iyo an paghawas kan mga pinili sa dominyon nin kagadanan, hale sa kagadanan nin hawak asin lalo na hale sa daing tapus na kagadanan tanganing darahon sinda sa kahadean nin langit, Hilnga Col. 1:13, 1 Co. 15:26; Apo. 6:8, 20:13. Sa trabahong ini an Iglesia minasunod sa saindang Maestro na nagadan, buminaba sa kinaban nin kairaroman, Hilnga 1 P. 3:19+, asin nagbangon-liwat, Gibo 2:27,31).

Jn. 5:28-29 – Dai kamo magngalas kaini, nin huli ta maabot an oras na an mga gadan mabangon sa saindang mga lolobngan sa tanog kan saiyang bosesⁱ: idtong naggibo nin marhay mabangon liwat sa buhay; asin idtong naggibo nin karatan, sa kondenasyon (Komentaryo i – Itinutukdo kaini an resureksyon kan mga gadan sa huring aldaw, Hilnga Mt. 22:29-32).

Gibo 2:23 – An tawong ini, na huli sa talagang katuyuhan asin kaidto pang pagkaaram nin Dios ibinugtak sa saindong kapangyarihan, kinua nindo asin ipinako sa krus sa paagi nin mga tawong nasa luwas kan Katugunan. Ginadan nindo siya alagad binangon siya nin Dios sa buhay, ilinibre siya sa mga kapurisawan nin Hades^q; huli ta imposibleng mapasa-irarom siya sa saiyang kapangyarihan…(Komentaryo q – An Hades iyo an Sheol, Bil. 16:30+, Mt. 16:18+. An vv. 26-28, kinua sa LXX. Sa Hebreong teksto an salmista minapamibi para sana sa pagkaligtas sa seguradong kagadanan ‘Dai mo tutugotan an saimong surugoon na mahiling an bubon’. Kun kaya an masunod na argumento minasikad sa Griyegong bersyon na, sa paagi kan pagribay kan ‘bubon’ bilang korupsyon siya mina-introdusir nin sarong bagong ideya).

Rm. 10:7 – O na pabubuweltahon nindo si Kristo hale sa pagkagadan – siring sa teksto: Siisay an maduman sa kinaban sa kairaroman^d  (Komentaryo d – Literal ‘an kairaroman’ – kan dagat sa Dt. 30:13, sa Sheol na inaplikar na kahulugan ni Pablo. Katakin kan tekstong ini, an Targum nagtaram na an pagbaba ni Moises hale sa Sinai asin an pagsakat ni Jonas hale sa kairaroman kan dagat).

Ep. 4:9 – Kan ini magsabi, ‘nagsakat siya’ bako daw na ini nangangahulugan na siya nagibaba^e diyan mismo sa ibabang mga rehiyon kan daga^f? (Komentaryo d – Literal “duman sa mga ibabang parte kan daga’. An pinakatamang interpretasyon iyo na ‘an daga’ iyo mismo an ‘ibabang rehiyon’ na binaban ni Kristo tanganing itao sa mga tawo ‘an mga balaog’, asin an argumento ni Pablo iyo na ‘an mga balaog na ini mahale sana duman sa saro na nagsakat na’. Alagad an kaputol na tataramon na ini puwedeng mangahulugan kan kahadean nin mga gadan na nasa irarom kan daga, Bil. 16:30+, na iyong binabaan ni Kristo bago siya nagbangon, 1 P. 3:19m).

1 P. 3:19 – Asin sa espíritu nagduman siya tanganing magsermon sa mga espiritung nabibilanggo^h (Komentaryo h – Isinasabi seguro kaini an dapit sa paghilig ni Kristo sa Hades, Hilnga Mt. 16:18+, sa tanga kan saiyang pagkagadan asin pagbangon, Mt. 12:40, Gibo 2:24, 31; Rm. 10:7, Ep. 4:9, Heb. 13:20. Siya nagduman ‘sa espiritu’, Hilnga Lk. 23:46, o mas marhay ‘sosog sa espiritu’, Rm. 1:4+, an saiyang ‘laman’ na gadan nakabitay sa krus, Rm. 8:3m. An ‘mga espiritung nasa bilanggoan’kun kiisay siya nag-‘sermon’ (o naghulit, nagrokyaw) nin kaligtasan iyo an minimidbid kan ibang parasurat na mga nakakadenang demonyo na sinasabi sa Libro ni Enoch (an ibang mga teksto pinakarhay tanganing paluwason na si Enoch, asin bakong si Kristo, an naghulit sainda). Kun kaya an mga espiritung ini naipairarom n asa kapangyarihan ni Kristo bilang Kyrios v. 22, Hilnga Ep. 1:21m, Ph. 2:8-10, asin an pagpasairarom na ini saiya ngapit papatunayan, 1 Co. 15:24m. Minasabi man an ibang mga parasurat na an mga espiritung ini iyo idtong mga nagkaralamos sa Dilubyo bilang kastigo alagad inaapod na ngonian sa buhay na daing kasagkoran kan pasensya nin Dios, hilnga 4:6. Sa Mateo 27:52m iyo an parehong estorya dapit sa pagpalibre ni Kristo sa tanga kan saiyang pagkagadan asin pagbangon, alagad an pinalibre digdi iyo idtong mga santo, an mga banal na naghahalat saiya, hilnga Heb. 11:39m, 12:23, asin tinawan kan katalingkasan kan banal (langitnon) na siyudad.

1 P. 4:6 – Asin nin huli ta siya iyo mana n saindang huwes, kaipuhan na an mga gadan hulitan man kan Marhay na Bareta^b, tangani na makaabot man sinda sa buhay nin Dios sa espíritu maski ngani uminagi na sinda nin paghukom kan saindang buhay digdi sa daga na minaabot sa gabos na katawohan (Hilnga Rm. 1:9+, 2 Co. 5:5+; Komentaryo b – Para sa paghulit na ini kan Marhay na Bareta sa mga gadan, Hilnga 3:19+. An ibang eskolar sa Eskritura ipinapakahulugan ini duman sa mga ‘espirituwal na gadan’, boot sabihon, idtong mga nagpepersegir sa mga kristyano na iyo an sinusuratan kan surat na ini).

Apo. 1:18 – Ako nagadan asin ngonian mabubuhay na daing kasagkoran, asin kapot ko an mg alyabe nin kagadanan asin kan kinaban sa kairaroman^p (Komentaryo p – Literal ‘kagadanan asin Hades’. An Hades iyo an lugar kan mga gadan, sarong Griyegong tataramon na pareho sa Sheol kan AT, Hilnga 16:30+. Si Kristo igwa nin kapangyarihan na butasan an mga kalag hale sa Hades, Jn. 5:26-28).

Apo. 9:11 – Bilang líder igwa sinda nin emperador ninda, an anghel kan Kairaroman, na an ngaran sa Hebreo iyo an Abaddon, o Apollyon^f sa Griyego. (Komentaryo f – An kahulugan iyo an Pagkaraot, o pagkarumpag).

B.      LIMBO

Sal. 139:15 – Ako midbid mo nang padagos, magpoon sa pagbantay na magkaigwang itsura an sakong mga tulang kan ako ginigibo pa sana sa hilom, tinatahing sabay-sabay sa limbo kan matris^f (Komentaryo f – Literal ‘sa irarom kan daga’).

Sal. 58:8 – Magruluyos logod sinda siring sa mga doot na nilinas, siring sa atol na natutunaw mantang siya nagkakamang, siring sa sarong aborsyon^c, na sinayumahan kan liwanag nin saldang! (Komentaryo c – Literal ‘an dai sa panahon na pangaki nin sarong babae’. Sa Griyego asin Syrianong bersyon ‘nin sarong babae’; an iba minasurat ‘kalayo’, ‘asin an kino’).

Sal. 51:5 – Aram mong iminundag akong may kasalan, sarong parakasala magpoon p asa oras na ko hinaman sa tulak^c (Komentaryo c – An tawo iminundag sa sarong estado nin kaatian, Jb. 14:4+, Hilnga Tal. 20:9, na iyo an sarong hilom na pag-ako kan pagkakiling niya sa karatan, Gn. 8:21. An pundamental na kaatian na ini iyo an inaarang bilang sarong makusog na dahelan, Hilnga 1 Hde. 8:46, na dapat konsideraron nin Dios. An doktrina kan kasalan na orihinal hayag na itutukdo, Rm. 5:12-21, katakin kan pagpahayag kan pagtubos ni Jesukristo).

Jb. 1:21 – Huba akong nagluwas hale sa tulak nin sakong ina, huba akong mabalik^k (Komentaryo k – Malinaw na ipinapareho an inang daga sa matris). Hilnga Gn. 3:19-20, 2:7, Qo. 5:14, 1 Tim. 5:7).

Jb. 3:3-13, 16-19 – Mapara logod an aldaw kun kasuarin ako iminundag, asin an banggi kun kasuarin hinaman sa tulak an sarong omboy na lalaki^a. Magin diklom logod an aldaw na iyan, dai man logod maisipan kan Dios sa itaas an aldaw na iyan, mayong liwanag an magbangraw logod diyan. Sadirihon na logod iyan kan madiklom asin hararom na anino^b, magkabiritin logod an mga kapanganuronan diyan, magtugpa logod diyan an eklipse. Oho, kaptan logod iyan kan diklom, dai na iyan ipagbali pa sa mga aldaw nin taon^c, dai na logod ipagbali sa pagbilang kan mga bulan. Mapungaw logod an bangging iyan, mayong magharaning mga kurahaw nin kaogmahan. Sumpaon logod ninda iyan na minasumpa kan aldaw^d, na handang pukawon an Leviathan^e. Madiklom logod an mga aldaw kan saiyang kaagahan, pahalata iyan nin mayong kamanongdanan para sa liwanag asin dai na nanggad makahiling kan nagbubukas na mga mata nin kaagahan, nin huli ta habo niyang pintoan sa sako an pwerta kan matris tanganing matago sa sakong mga mata an kamundoan. Taano ta ako dai nagadan na bagong mundag, dai pa nautsan mantang ako minaluwas sa tulak? Taano ta igwa duman in duwang paa na nag-ako sako, duwang soso na nagpasuso sako? Kun mayo seguro kan mg aini, nangangaturog na seguro ako ngonian na matoninong, patos sa nanok na pagkaturog, kaiba an mga hade asin mga haralangkaw na ministro kan daga na nagpatugdok para sa sadiri ninda nin mahihiwas na baul^f, o nin mg aprinsipe na igwa nin bulawan asin nin sobra asin mga harong na pano nin mga plata^g. O itinapok siring sa sarong omboy na nakuanan na dai nabuhay^h, siring sa mga dai namundag na omboy na dai nakahiling nin liwanag. Duman sa ibabaⁱ, dai na nagkakasibot an mga maraot na lalaki, duman an mga pagal nagpapahingalo. Mga priso, na pinabayaan sa katoninongan, dai na nakakadangog kan mga kinurahaw kan mga berdugo. Diyan sa irarom, an mga haralangkaw asin hababa sararo sana, asin an oripon nakalibre na sa saiyang kagurangnan. (Mga komentaryo ^a – Duwang nag-aabay na sumpa: saro para sa aldaw nin pagkamundag, an saro man para sa paghaman sa tulak; ^{b c d} – Puwedeng mga kaiwal kan liwanag, idtong nagtatrabaho sa diklom, hil. 24:13m, 38:15; o idtong mga siring ki Job na minasumpa kan aldaw na sinda iminundag; o mas posibleng mga pararawraw o mahikero na an mga sumpa asin orasyon tinutubod na nakakapademalas sa mga masuwerteng aldaw o makapagpa-eklipse, kun noarin an saldang hinahalon sa kadikit na panahon ni ‘Leviathan’; ^e - Leviathan (inaapod man na Dragon o Naglalayog na Halas) Hilnga 40:25+; Is. 40:25+, Is. 27:1, 51:9, Am. 9:3, Sal. 74:14, 104: 26, iyo an mabangis na hayop (monster) kan antigong kadikloman, Hilnga 7:12+, igwa nin sarong superstisyosong pagkatakot na an sarong makusog na sumpa iyo an makapukaw saiya lavan sa presenteng kamugtakan. An Dragon sa Apo. 12:3, na minasahawak kan kasumbikalan kan Maraot tumang sa Dios, igwa nin mga pag-uugali na pareho kaining halas nin Antigong kadikloman; ^f - Ini sarong tataramon na Hebreong nangangahulugan na ‘rumpag’, mga lugar na abandonando, alagad an konteksto minasabing ini mga panteon (na parating itinutugdok sa mga mayong tawong lugar); sarong posibleng pagtaram para sa ‘mga tawong minatugdok nin mga harong sa solong mga lugar’; ^g - Nahihiling sa saindang mga panteón, siring kan mga hade nin Ur o kan mga Paraon; ^h – Sa Sheol, Hilnga Bil. 16:30+).

Jb. 10:18-19 – Tano ta ilinuwas mo pa ako sa tulak? Nautsan na logod ako kaidto, dai nahiling nin arin p aman na mata, sarong linalang na dai nahaman, na darahon hale sa matris pasiring sa lolobngan.

Qo. 4:2-3 – Kaya, embes kaidtong mga buhay na nabubuhay pa, saludo ako duman sa mga gadan na nagadan na; mas paladan sa duwa iyo idtong dai namundag asin dai na nakahiling kan mga maraot na bagay na ginibo sa irarom kan saldang.

2 Sam. 12:14 – Alagad nin huli ta pinaanggot mo si Yahweh huli sa gaweng ini, an aking imumundag saimo magagadan.

Mt. 26:24 – An Aki nin Tawo masapo kan saiyang kapaladan, siring sa sinasabi kan mga kasuratan, alagad herak man sa tawo na iyong mapasaluib sa Aki nin Tawo! Mas marhay pa na an tawong iyan na dai na iminundag pa!

C.      PURGATORYO

2 Mak. 12:38-45 – An atang para sa mga nagadan sa ralaban^g (Komentaryo g – Iniisip ni Judas an pagbangon kan saiyang nagkagaradan na soldados, Hilnga 7:9+, alagad minadepende sa pagpatawad-sala sa ikaduwang kinaban. An pagbayad para sa saindang mga kasalan magaganar sa paagi nin pamibi, v. 42, asin an pagdolot nin sakripisyo, v. 43. Pagkatapus na sinda bangunon maako an mga soldados kan saindang premyo, v. 45. Iyo lang ini an teksto sa AT na nagsasambit kan sarong estado sa katangaan kun saen an mga kalag kan mga gadan linilinigan asin tinatabangan sa gibong ini kan mga pamibi kan mga buhay; an boot sabihon, purgatoryo.

D.     IMPYERNO

Ex. 13:22 – Dai lamang nahale an hariging panganuron na ibanhan an mga tawo kun aldaw, ni an hariging kalayo kun banggi^f (Komentaryo f – Sa Limang Libro ni Moises, an Pentateuko, makukuang namamanipestar an diosnon na presensya sa manlaen-laen na paagi: an hariging panganuron asin an hariging kalayo (Yahwistang tradisyon); an ‘madikom na ambon’ asin an panganuron (Elohistang tradisyon); ultimo, kaiba kan panganuron, an kamurawayan ni Yahweh, 24:16+, sarong nakakatomtom na kalayo na naghihiro mantang an Dios naghihiro (Sacerdoteng tradisyon), hilnga 19:16m+. Dakul an ginuno kan Theolohiya Mistikal sa mga ideya o imahen na ini).

Ex. 20:5 – Dai kamo dapat magsamba o maglingkod sainda. Huli ta ako, si Yahwehng saindong Dios, sarong maimon na Dios asin minakastigo kan mga pagkukulang kan ama sa saindang mga aki, sa mga maku-apo, sagkod sa ikatolong maku-apo kaidtong mga naoongis sako.

Ex. 24:17 – Sa mga mata kan mga aki ni Israel an kamurawayan ni Yahweh garo siring sa nakakatomtom na kalayo sa toktok kan bukod.

Dt. 6:15 – Huli ta si Yahweh na saindong Dios na nageerok diyan sa tahaw nindo iyo an sarong Dios na maimon; pwedeng lumaad laban saindo an saiyang kaanggotan asin paraon kamo sa lalawgon nin daga.

Dt. 7:10 – Na minakastigo sa saindang persona idtong mga naoongis saiya. Bako siyang atrasado sa pagrunot^c kan tawong naoongis saiya; pinapangyari niyang siya an makastigo sa persona (Komentaryo c – An ibang pagbasa ‘minaraot siyang mayo nin karibay’ (Hilnga Jr. 32:18). Ining bersikulo minadoon sa indibidwal na responsabilidad, Hilnga Dt. 24:16, sarong pag-uswag kan Ex. 34:7; igwa man si Ezekiel na ipapaabot ngapit).

Dt. 32:22 – Oho, sarong kalayo an nagkaraba hale sa kaanggotan ko, malaad iyan sagkod sa kairaroman kan Sheol; hahalunon kaiyan an daga asin an gabos niyang bunga, kakalayohan kaiyan an mga pundasyon kan mga bukid.

2 Hde. 1:10,12 – Sinimbag ni Elia san kapitan, ‘Kun ako sarong tawo nin Dios, humilig logod hale sa langit an kalayo asin totongon kamo asin an saindong singkuwenta katawo…Dangan huminilig an kalayo hale sa langit asin timtom siya asin an singkuwenta katawo.

2 Hde. 2:11 – Ngonian, mantang sinda naglalakaw na nagoorolay, sarong karuwahe nin kalayo asin mga kabayong kalayo nagbutwa, nagpatahaw saindang duwa; asin si Elias nagpasiring sa langit sa aripuros.

Jdt. 16:17 – Herak man sa nasyon na minatumang sa sakong nasyon! An Makapangyraihan na Kagurangnan magkakastigo sainda sa aldaw nin paghukom. Mapadara siya nin kalayo asin mga ulod sa saindang laman asin magtatangis sinda nin kulog sagkod pa man.

Jb. 15:20,30 – An buhay nin sarong tampalasan mayong katapusan na pasakit, an mga nakatalagang taon para sa berdugong pamayo nabibilang na, sarong dilang kalayo mapaluyos kan saiyang mga lumbod na ugbos; ipapalid kan duros an saiyang burak.

Jb. 20:26b-29 – Sarong kalayo^j na bakong tawo an nagsulo iyo an mahalon saiya, asin matomtom kan anuman n anatada sa saiyang tolda. An saiyang mga karatan ipapahayag kan kalangitan, matindog an daga lavan saiya. Iaatong an saiyang harong nin sarong baha, asin iaatong iyan sa Aldaw nin Kaanggotan. Iyo iyan an kapaladan na itinalaan nin Dios sa mga tampalasan, iyan an pamanang itinao saiya nin Dios. (Komentaryo j – An kikilat. Hilnga man an Jb. 1:16 para sa ‘kalayo nin Dios’ na iyo na kikilat, 2 Hde. 1)

Sal. 21:8-10 – Hahalean nin tahob kan saimong kamot an lalawgon an gabos mong mga kaiwal, an gabos na naoongis saimo kan saimong toong kamot; gigibuhon mo sinda siring sa naglalaad na hurno sa aldaw na ika magbutwa. Sa saiyang kaanggotan hahalunon sinda ni Yahweh asin uubuson sinda nin kalayo; paparaon m osa daga an saindang mga kaakian, an saindang mga desendensya hale sa mga aki nin tawo.

Mga Awit 8:6 – Itala mo ako siring sa sarong selyo sa saimong puso, siring sa pulseras sa saimong braso. Huli tan an saimong pagkamoot makusog siring sa kagadanan, maimon na daing ampat siring sa Sheol^j. An kurab kaiyan siring sa kurab nin kalayo, an dilang kalayo ni Yahweh mismo.

Sal. 89:46-48 – Yahweh, sagkod noarin ka matago? Sagkod pa man? Gurano pa kahalawig magkakalakaga an saimong kaangotan siring sa sarong kalayo? Romdoma ako, an natatada sakong halipot na oras asin an guid na pinagdestinuhan mo kan katawohan. Siisay na tawo an magdadanay na buhay asin dai makakahiling nin kagadanan? Siisay an makakadulag sa mga kuko nin Sheol? (Hilnga mana n Sal. 79:5).

Dt. 4:24 – Huli ta si Yahwehng saindong Dios sarong nakakatomtom na kalayo, sarong maimon na Dios^d (Komentaryo d – An ‘pagkamaimon’ nin Dios iyo an sobra niyang pagkamoot, Hilnga 5:9, 6:15, 32:16,21, aspba.; Ex. 20:5, 34:14, 2 Co. 11:2. Para sa ‘kalayo’ hilnga Ex. 13:22+, 24:17, aspba.).

Sal. 90:7-11 – Kami man natomtom kan saimong kaanggotan asin nangingirhat huli ta nababangit ka; mantang giniromdom mo an samong mga kasalan sinisiyasat mo an samong mga sekreto sa paagi kan saimong sadiring liwanag. An samong mga aldaw minalipas sa irarom kan saimong karingisan- an samon buhay minasagkod sana sa setentang taon, otsenta kun marhay an salud alagad anas sinda kapurisawan asin kasibotan – minatapos sa sarong pagkimat, asin kita mayo na. Siisay na daw an nakamate kan enterong kusog kan saimong kabangitan, o makanuod na matakot sa karupitan kan saimong kabagsikan?

Sir. 7:16-17 – Hare na pagpadakulaa an mga grupo nin mga parakasala, romdoma na dai mag-aabala an kabangitan. Magin mapakumbaba kang marhay, nin huli ta an kastigo para sa mga daing dios iyo an kalayo asin an ulod.

Sir. 21:9-10 – An pagtiripon nin mga tawong barumbado siring sa sarong tumpok nin sungo; matapos sinda sa sarong malagblab na kalayo. An dalan nin parakasala sarong makinis na tinampong sementado, alagad ini minatapos sa bubón nin Sheol^c (Komentaryo c – Sa Vulgatang BIbliya, an nakasurat ‘alagad an katapusan iyo an impyerno, kadikloman, kasakitan’. An duwang bersikulong ini minapatotoo kan kaseguruhan nin retribusyon. Sa kristyanong kaisipan sinda minapakahulugan kan kastigo nin impyerno, Hilnga Is. 50:11, 66:24).

Is. 10:16-18 – Kun kaya mapadara si Yahweh Sabaoth nin sarong mararang helang sa mataba niyang mga soldados; sa irarom kan saiyang kasaganahan, sarong kurab an malaad siring sa nakakatomtom na kalayo. An liwanag nin Israel magigin sarong kalayo asin an saiyang Sarong Banal sarong dilang kalayong naglalaad asin minatomtom kan mga tunok asin balagon sa sarong aldaw. Raraoton niya an rambong akn saiyang kadlagan asin kakahuyan na nagbubunga, kalag asin hawka man; magigin siring iyan sa sarong tawong may helang na nautsan.

Is. 50:11 – Alagad kamo, kamo an napakurab sa kalayo, asin nagkakayab sa mga baga. Kun kaya tagbang kamo sa kurab kan saimong kalayo, sa mga baga na saimong sinuloan. Kaya an sakong kamot iyo an makastigo saimo asin mahigda ka sa kasakitan.

Is. 66:24 – Asin sa pagluwas ninda mahihiling ninda an mga bangkay nin mga lalaking nagrebelde sakuya. An saindang ulod dai magagadan ni an saindang kalayo mapaparong; sinda magigin maati sa gabos na katawohan.

Dn. 12:2 – Duman sa mga nanganagturog sa alpog kan daga dakul an mabangon, an iba sa buhay na daing kasagkoran, an iba sa kasusupgan asin daing tapus na disgrasya^b (Komentaryo b – Saro sa mga mahalagang teksto sa AT dapit sa pagbangon (resureksyon) kan hawak, Hilnga 2 Mak. 7:9+). Hilnga man an Mt. 25:46 asin Jn. 5:29).

Zep. 1:18b – Sa aldaw kan kaanggotan ni Yahweh, sa kalayo kan saiyang pagkamaimon, an gabos na daga matotomtom. Oho, huli ta boot niya na raoton, tapuson, an gabos na nageerok sa daga.

Mt. 3:12 – An saiyang nigo yaon n asa saiyang kamot; lilinigan niya an saiyang ginikan na salog asin titipunon niya an saiyang trigo sa saiyang kamalig; alagad an ata saiyang susuluon sa kalayong dai nasisigboⁱ – (Komentaryo i – An kalayo nin Gehenna na sagkod p aman sige an kurab tanganing tunawon an arin man na dai nalinigan (Is. 66:24; Jdt. 16:17, Si. 7:17, Zp. 1:18, Sal. 21:9 asbpa.).

Mt. 7:13 – Lumaog kamo sa hayapit na trangkahan, huli ta an dalan pasiring sa perdisyon halakbang asin mahiwas asin dakul an minalakaw diyan; alagad an dalan pasiring sa buahy sarong hayapit asin depisil na dalan, asin pipira sana an nakakasumpong kaiyan.

Mt. 8:12 – Alagad an mga sakop kan kahadean papaluwason sa diklom, kun saen yaon an pagtangis asin pagragot kan mga ngipon^e (Komentaryo e – Sarong ilustrasyon eskriptural para sa pagkadismaya asin kabigoan nin mg atampalasan sa pagkahiling na an mga matanos pinepremyohan, Hilnga Sal. 35:16; 37:12; 112:10; Jb. 16:9. Ki Mateo ini ginagamit bilang deskripsyon nin sumpang kastigo; sa 13:42,50; 22:13; 24:51; 24:30, idinadagdag an nagkakalayong hurno).

Mt. 18:9 – Kun an saimong mata iyo an magdara saimo sa pagkakasala, hulwata asin tapokan iyan: mas marhay para saimo na maglaog sa buhay na may sarong mata, kisa may duwnag mata asin itatapok sa impyerno nin kalayo^d (Komentaryo d – Sa Hebreo ‘Gehinnom’, sarong kababan na lugar sa Jerusalem na kaidto naatian nin pagsakripisyo nin mga omboy, Lv. 18:21+. Pagkalihis nin mga [anahon ining ngaran ginamit na para isabi an lugar nin pagtapok asin kastigo para sa mga tampalasan – na inaapod nyatong ‘impyerno’, Hilnga mana n Mt. 5:29-30).

Mk. 9:43 – Kun an saimong kamot iyo an magin dahelan kan saindong pagkakasala, putola iyan; mas marhay para saimo na makalaog sa buhay na may kabiadian, kisa igwa nin duwang kamot asin mapa-impyerno, duman sa kalayo na dai nasisigbo^d. Asin kuna n saimong bitis iyo an magin dahelan kan saimong pagkakasala, putola iyan; mas marhay na lumaog ka sa buhay na pilay, kisa igwa nin duwang bitis asin mapa-impyerno. Asin kun an saimong mata iyo an magin dahelan kan saimong pagkakasala, hulwata iyan, mas marhay na lumaog k asa kahadean nin Dios na may saro sanang mata, kisa igwa nin duwang mata asin itapok diyan sa impyerno kun saen an saindang ulod dai nagagadan ni an saindang kalayo nasisigbo. Huli ta an gabos aasinan nin kalayo^e (Komentaryo e – An pagpalasang kalayong ini nangangahulugan na primero iyo an penalidad kun saen an parakasala kinakastigo asin sa panahon na iyan minapreserbar saiya o kun dai iyo an nakakalinig na kalayo nin mga pagbalo kun saen an sarong maibod sa Dios nagigin mahamot na dolot para sa Dios, Hilnga Lv. 2:13 (kun saen digdi makukua an idinagdag na ‘asin an lambang tinomtom na dolot kaipuhan na asinan nin asin’). Minaluwas na an v. 50, Hilnga Mt. 5:13, ipinasalipit digdi na mayong ibang dahelan kundi an pagsambit kan tataramon na ‘asin’).

Lk. 12:5 – Isasabi ko saindo kun siisay an dapat nindong katakotan: katakotan nindo siya na, pagkatapos na siya gumadan, igwa nin kapangyarihan na magtapok sa impyerno. Oho, sinasabihan ta kamo, siya an katakotan nindo.

Jn. 5:28-29 – Dai kamo magngalas kaini, nin huli ta maabot an oras na an mga gadan mabangon sa saindang mga lolobngan sa tingog kan saiyang bosesⁱ: idtong naggibo nin marhay mabangon liwat sa buhay; asin idtong naggibo nin karatan, sa kondenasyon (Komentaryo i – Itinutukdo kaini an resureksyon kan mga gadan sa huring aldaw, Hilnga Mt. 22:29-32).

Jn. 8:12 – Si Jesus, an ilaw kan kinaban^b – Kan si Jesus magtaram giraray sa mga tawo, nagsabi siya: ‘Ako an ilaw kan kinaban; an siisay man na minasunod sako dai siya maglalakaw sa kadikloman; magkakaigwa siya kan liwanag nin buhay’ (Komentaryo b – An pagbutwa asin paguswag sa BT kan temang ilaw-diklom malinaw na marhay na ikakasusog sa tolong mayor na ugat:

1.      Siring na an saldang iyong mina-ilaw sa tawo sa saiyang dala, kaya anuman na minadara sa tawo sa dalan niya pasiring sa Dios minimidbid na ‘ilaw’; kaidto iyo iyan an Katugonan, an Kadonongan asin Tataramon nin Dios, Qo. 2:13; Tal. 4:18-19, 6:23; Sal. 119:105; Hilnga Rm. 2:19; alagad ngonian iyan si Kristo, Jn. 1:9, 9:1-39, 12:35, 1 Jn. 2:8-11; Hilnga 2 Co. 4:6, na ibinabaing duman sa maliwanag na panganuron na naggiya sa mga Israelita, Jn. 8:12, Hilnga Ex. 13:21m’ Kad. 18:3m; iyan man an saiyang mga parasunod kun saen an liwanag kan sadiring perpeksyon nin Dios minabanaag sa katawohan, Mt. 5:14-16; Lk. 8:16; Apo. 21:24;

2.      An ilaw iyo an simbolo nin buhay, kakontentohan asin kagaya-gayahan, siring na an diklom para man sa kagadanan, kamundoan asin kasakitan, Jb. 30:26, Is. 45:7; Hilnga Sal. 17:15+; kun siring, kadikloman  an pagkaoripon, liwanag an liberasyon asin pagligtas sa panahon mesianiko, Is. 8:22 – 9:1; Mt. 4:16; Lk. 1:79; Rm. 13:11-12. An ilaw na ini maliwanag maski sa mga paganong nasyon, Lk. 2:32; Gibo 13:47, sa paagi ni Kristo na iyo an Ilaw, Jn. 8:12; Ep. 5:14; maliwanagon na marhay an ilaw na in isa kahadean nin langit; Mt. 8:12; 22:13; 25:30; Apo. 22:5; Hilnga 21:3-4;

3.      An magkasalungat na ‘ilaw-diklom’ nangyaring ginamit para sa parehong magkalaban na kinaban nin Karahayan asin Karatan (Hilnga an mga tekstong Essene kan Qumran). Kaya, sa BT, igwa nin duwang ‘emperio”; an saro si Kristong Kagurangnan, an saro naman si Satanas, 2 Co. 6:14-15; Col. 1:12-13; Gibo 26:18, 1 P. 2:9, an lambang saro naghihingoa na mag-kagurangnan, Lk. 22:53, Jn. 13:29-30. An mga tawo pwedeng magin ‘mga aki nin liwanag’ o ‘mga aki nin kadikloman’, LK. 16:8, 1 Th. 5:5, Ep. 5:7-8, Jn. 12:36, sosog sa kun an saindang buhay nagogobyernohan kan liwanag (Kristo) o kan kadikloman (si Satanas), 1 Th. 5:4m, 1 Jn. 1:6-7, 2:9-10, asin an mga gibo-gibo ninda iyo an minapamidbid kun siisay sinda, Rm. 13:12-14, Ep. 5:8-11. An pag-abot kan Ilaw iyo an minalinaw kan pagkakaiba (paghukom) nin tawo sa tawo, nin huli ta an pagdatong na ini minapirit kan lambang saro na magpili asin magpahayag kan saiyang sadiri kun para saen siya o lavan siya kiisay , Jn. 3:19-21, 7:7, 9:39, 12:46, Hilnga. Ep. 5:12-13. Alagad sarong aldaw an gabos magigin marahay, asin sarong aldaw masuko an kadikloman sa liwanag, Jn. 1:5, 1 Jn. 2:8, Rm. 13:12).

Rm. 12:19 – Dai ka magprobar na magbalos, mga amigo; isarig nyato iyan sa anggot^g nin Dios (Komentaryo g – Literal ‘magpadara sa kaanggotan’; seguro an anggot nin Dios na naghahalat na magkastigo nin kasalan).

1 Co. 10:22 – Gusto ta daw na paanggoton an Kagurangnan; mas makusog daw kita kisa saiya?

Heb. 2:2 – Kun idtong panuga na nangyari sa paagi nin mg anaghel naprobaran na garo totoo na an lambang pagbare asin dai pagkuyog minadara nin saiyang sadiring maniningong kastigo, kun siring seguradong dai kita makakalibre sa kastigo kun ipapasipara ta an kaligtasan na ipinanuga sato.

2 Pedro 2:4 – Kan magkasala an mga anhgel, dai sinda pinaligtas nin Dios: ipinadara niya sinda sa kairaroman na kinaban asin ibinilanggo niya sinda sa madiklom na mga kuweba sa irarom kan daga tanganing langubon duman sagkod sa aldaw kan Paghukom.

Sant. 3:6 – An dila sarong kalayong siring kaiyan. Sa gabos na parte kan hawak, an dila sarong enterong kinaban na maraot sa saiya man sana^c: nakakaulakit iyan asa bilog na hawak; namakotan iyan kan kalayong hale sa impyerno mismo, minamakotan man kaiyan an enterong ruweda nin linalang^d (Komentaryo c asin d – ^c - Literal ‘an dila…sarong kosmo nin karatan’, boot sabihon ‘kinaban ini nin katampalasanan’ o puede man na ‘adorno ini nin katampalasanan’; ^d – Literal ‘minapalaad kan ruweda (an iba, and alagan) nin linalang’ (an boot sabihon, kan kinaban) ‘asin pinalaad man kan Gehenna’).

Apo. 14:10 – Paiinumon sinda nin arak kan kaanggotan nin Dios na handa, liputok, sa kopa kan saiyang kaanggotan; papasakitan sinda sa kalayo asin asufre^k sa atubang kan mga banal na anghel asin kan Kordero, asin an aso kan saindang pagpasakit maitaas sagkod pa man na mayong kasagkoran (Komentaryo k – An danaw nin naglalaad na asupre iyo an lugar kun saen an mga tampalasan kakastiguhon, Hilnga 19:20, 20:10, 21:8)

E.      LANGIT

Dt. 32:8-9 – Kan itao nin Kahuruhalangkawe an pamana sa mga nasyon, kan binurubaranga niya an mga aki nin tawo, itinalaan niya an saindang kasagkoran sosog sa bilang kan mga aki nin Dios^e; alagad an porsyon ni Yhaweh iyo an saiyang banwaan, si Jacob iyo an kahirasan na pamana niya…Kalangitan, mag-omaw saiya, magtaong galang saiya an mga aki nin Dios^p! Mga nasyon, makipag-ogma sa kaiba nin saiyang banwaan, an mga embahador nin Dios magsaysay kan saiyang kapangyarihan! Huli ta ibabalos niya an dugo kan saiyang surugoon, tatawan niya n aman nin marhay an saiyang mga kaiwal, papagbayadon niya idtong mga naoongis saiya asin linigon an daga kan saiyang banwaan.’ (Komentaryo e asin p – e An mga aki nin Dios (o kan mga dios) iyo an mga anghel, Jb. 1:6+, an mg alangitnon na konsursyo, hilnga v. 43 asin Sal. 29:1; 82:1, 89:6, Hilnga Tb. 5:4+; sa nanonongod digdi sinda iyo an mga anghel na katambay nin mga nasyon, Hilnga Dn. 10:13+. Alagad si Yahweh mismo an nangangataman ki Israel, an saiyang sarong pinili, Hiknga Dt. 7:6+; p).

1 Mak. 2:21 – Ilikay logod kita kan langit na magtalikod sa Katugunan asin sa pag-utob kaiyan^d (Komentaryo d – Digdi sa 1 Mak parating ginagamit an ‘langit’ para sa ‘Dios nin langit’ sarong clase nin pagtaram na uso kan panahon nin mga taga-Persia, Hilnga 3:18-19, 50,60; 4:10,40; 9:46, 12:15. An kag-pakarhay kan 1 Mak. Sistematikong linilikayan an pag-gamit kan diosnon na ngaran).

Jb. 1:6 – Sarong aldaw an mga Aki nin Dios^f nagrilingkod sa atubang ni Yahweh, asin saro sainda yaon si Satanas^g (Komentaryo f asin g – ^fHilnga 38:7, Gn. 6:1-4; Sal. 29:1; 82:1; 89:6. Ini iyo an mga linalang na superhumano na iyo an minabilog kan kunsorsyo asin konsilyo nin Dios. Minimidbid sinda bilang mga anghel (An LXX ginagamit na ‘an mga anghel nin Dios’); ^gBoot sabihon ‘an Adversaryo’ (o Kaiwal). Malinaw na sarong terminong legal, Hilnga Sal. 109:6, alagad nagpadagos na nausong termino para sa sarong maraot na linalang, Zk. 3:1-2, asin nadagusan nang nagin sarong persona; na ngaran, 1 Kron. 21:1, kan kapangyarihan nin karatan, Hilnga Lk. 10:18. Sa Apo. 12:9; 20:2, pareho nin duman sa Dragon, sa Diyablo, sa Halas, hilnga Gn. 3:1+, mga alternatibong ngaran o personipikasyon para sa maraot na espíritu. Digdi, siring sa halas kan Gn. 3, si Satanas minatentar (minasugot) sa tawo na magkasala).

Sal. 8:2 – Sa itaas kan kalangitan inaawit an saimong kamahalan kan mga nguso nin kaakian, mga omboy sa takyagc. Iminugtak mo an saimong kampo na pusog laban sa saimong mga kalaban tanganing madaog an saiyang mga kaiwal asin mga rebelded (KOmentaryo d – An boot sabihon iyo an pirmamento o an langitnon na baul (Gn. 1:6) kun saen nakatindog an pusog na kampo kun saen sinasakyada nin Dios an saiyang mga kalaban (Mi. 1:2, Sal. 2:4, 150:1).

Sal. 2:4 – An Saro na an trono yaon sa langit nagngingising nagtutukaw, pinaguulog-ulog sinda ni Yahweh.

Kad. 9:8,10 – Sinasabihan mo akong magtukdok nin sarong templo sa ibabaw kan saimong banal na bukid, sarong altar sa siyudad kun saen ipinatindog mo an saimong tolda, sarong kopa kaidtong sagradong tabernakulo^e na saimong inandam sa kapinunan…Subulan siya hale sa banal na kalangitan, ipadara mo siya hale sa saimong trono nin kamurawayan tanganing tabangan ako asin magtrabahong kaiba ko asin tukdoan ako kun ano an ikinakaogma mo.

Mt. 3:2 – Magsolsol kamo, huli ta an kahadean nin langitc harani na (Komentaryo c – Embes na ‘kahadean nin Dios’ Hilnga 4:17+. An pagtaram na ini nababagay sana para ki Mt. Asin minapahiling kan remordimiento kan mga Judio na minagamit nin mg aibang tataramon para sa diosnon na ngaran).

Mt. 16:19 – Itatao ko saimo an mga lyabe nin langit; anuman na gakodan mo digid sa daga ibibilang na gakod duman sa langit; anuman na butasan mo sa daga ibibilang man na butas sa langitⁱ (Komentaryo i – An siyudad nin Dios, siring nanggad sa siyudad nin kagadanan, igwa mamn nin mga trangkahan. Si Pedro iyo an may kapot kan mga lyabe. Kaya, trabaho niya an pagbukas asin pagpinto sa gabos na minaabot sa kahadean nin langit sa paagi kan Iglesia. An ‘pag-gakod asin pagbutas’ iyo an mga estriktong terminong pangmaestro; enot sa gabos an mga terminong ini may disiplinaryong kahulugan: an saro ‘gakod’ (kondenado sa) o ‘butas’ (abswelto sa) ekskomunyon. An ikaduwang kahulugan ninda iyo an may koneksyon sa mga desisyon na pang-doktrina o panghusgado: an sarong opinyon may gakod (bawal) o butas (itinutugot). Sa harong ni Dios, si Pedro iyo an taga-kontrol (an minasimbolo kaini iyo an mga lyabe, hilnga Is. 22:22). Sa obligasyon na iyan, gigibuhon niya an pangdisiplinang kapangyarihan nin pag-ako o pagpaluwas kaidtong iniisip niyang dapat; sa saiyang apgadministrar kan comunidad, magibo man siya nin magkakanigong desisyon sa mga bagay na may relasyon sa mga doktrinang tutubudon asin mga moral na gawe. An mga sentensyang itatao niya asin an mga kapahayagan na gigibuhon niya raratipikaron sa langit. An mga eskolar sa kasuratan kan mga katoliko minatubod na an mga panugang ini bako sanang angay ki Pedro kundi sa saiya man na mga kasalihid. Maski in bakong hale mismo sa tekstong ini, an konklusyon na ini minimidbid na legal nin huli ta mawot ni Jesus na malinaw na maseguro an futuro kan saiyang Iglesia sa paagi nin pagpatindog nin sarong pamamahala na dai marurumpag sa pagkagadan nin Pedro. Duwa pang teksto, Lk. 22:31m asin Jn. 21:15m, dapit sa primasya ni Pedro minatukdo na an operasyon kaini yaon sa lado nin pagtubod; minaindikar man ini na ginigibo siya kaini na pamayo bako sanang kan Iglesia pakatapus kan pagkagadan ni Kristo kundi kan grupo nin mga apostol diyan mismo).

Mt. 18:14 – Magingat kamo na dai nindo pamunduon an siisay sa mga saradit na ini, huli ta sinasabi ko saindo na an saindang mga anghel sa langit danay na yaon sa atubang^e kan saindong ama sa langit^f (Komentaryo e asin f – ^eLiteral ‘pirmeng nakahiling sa lalawgon’, sarong tataramon sa bibliyang nangangahulugan na an sarong konsorte yaon pirme sa atubang kan hade, hilnga 2 S. 14:24, 2 Hde. 25:19, Tb. 12:15; ^fIdagdag v. 11 ‘Huli ta an aki nin Tawo nagpadigdi tanganing iligtas an nawawara’, Hilnga Lk. 19:10). Hilnga vv. 1-4.

Gibo 7:49, 55-56 – Sa langit iyo an sakong trono asin an daga sakong tongtongan, anong harong an papatindugon mo para sako, anong lugar an itatao mo sako tanganing sakong pahingaloan? Bakong an gabos na ini gibo kan sakong mga kamot?...Pano kan Espiritu Santo nagtingkalag si Esteban sa langit asin nahiling an kamurawayan nin Dios, asin si Jesus nakatindog sa toong kamot nin Dios^q. Nagsabi siya, ‘Nahihiling ko na nabuksan an langit, asin an Aki nin Tawo nakatindog sa toong kamot nin Dios.’

DOKTRINA DAPIT KAN LANGIT

1.      Langit an apod sa baúl nin halangkaw na pirmamento - Gen. 1:9; Sal. 19:1. An mamarang daga nasa irarom kan langit (Gen 1:9, 7:19). Sa irarom kan asul na pirmamento (Sal. 78:23; 113:4; Sir. 16:18; Is. 24:21; Dn. 3:36). An langit may mga ventana (Gen. 8:2).

2.      An ginikanan kan langit (Gen.  2:1,4) iyo an Dios. Hinaman ni Dios an kalangitan (Gen. 1:1; 1 Kron 16:26b; Ne. 9:6; Hud. 13:24; Est. 4:17; 2 M. 7:28; Sal. 33:6, 89:6; 96:5; 102:25; 115:15; 124:8; 121:2; 146; 6; 136:5), ipinakong pusog (Tal. 3:19; 8:27). Sinangkapan nin mga la,para (Tal. 13:2), binugtakan nin mga ventana (Gen. 8:2), asin  ilinatag (Jer. 10:12; Dn. 4:23).

3.      Ibinugtak nin Dios an kalangitan sa itaas na mas halangkaw kisa sa daga (Is. 55:9). Ini may tolong suson. An pinakaharaning suson kan kalangitan iyo an asul na pirmamento, magpoon sa aire (Tb. 12:20) na yaon sa itaas nin kadagaan asin kadagatan (Dn. 4:10; Gen. 1:2), sagkod kan namumugtakan nin mga bitoon, saldang, bulan asin mga panganuron. An apod kan Bibliya sa enot na suson na ini nin kalangitan iyo an “langit”. An ikaduwang suson nin kalangitan iyo an espasyo sa luwas kan enot na langit (Jb. 26:7). An ikatolong suson nin kalangitan iyp an pinaka-itaas na langit (Lk. 2:14; Heb. 4:14), an ikatolong langit (2 Co. 12:2), na nakareserba sa Dios (Jb. 14:13g), asin mas halangkaw sa gabos na kalangitan na sinakatan ni Jesukristo (Ep. 4:10). An lambang suson nin kalangitan may sadiring langit, an langit nin kalangitan (Ne. 9:6), an kalangitan may sadiring kalangitan (1 Hde. 8:27). An apod sa particular na suson iyo an “langit”, an apod sa kagabsan kan mga langit iyo an kalangitan.

4.      An langit na nakareserba sa Dios iyo an banal na langit (Sal. 20:6) asina n Dios na nag-eerok digdi iyo an sarong Banal hale sa langit (Sir. 48:20), an Dios nin langit (Dan. 2:11;  Ez. 1:2; Is. 45:1m; Hud. 5:8; Apo. 11:13), asin an Hade nin langit (Dan. 4:34), asin an Ama sa langit (Mt. 5:16; 6:1; Jn. 3:21; 15:8; 1 Co. 10:31). An enterong kalangitan na saiyang nasasakopan iyo an inaapod na Kahadean in langit (Mt. 4:17; 5:18-19; 6:33). An kahadean nin langit igwa nin sekreto (Mt. 13:11), asin kayamanan (Mt. 6:20; 19:21). Minahilig siya sa ibaba hale sa kalangitan (Sal. 18:9-10), tanganing magbisita (Sal. 80:14). Nakalunad siya sa sarong kerubin (Sal. 104:4), naglalayog na may maitom na panganuron sa irarom kan saiyang mga bitis (Sal. 18:9), asin nagpaitaas sa ibaabw kan mga pakpak kan duros (Sal. 18:10; 104:3). Naghilig siya sa daga asin nahiling an basura asin sa kalangitan an mga ilaw kan mga lámpara maromarom na (Jer. 4:23; Lam. 3:50). Nagmata siya asin nagluwas hale sa kalangitan (Zech. 2:17). Siya an sarong Namal na huminilig paibaba (Dn. 4:10; Mi. 1:3) asin maabot hale sa langit (Hab. 3:3). Minahuruhod siya sa ibaba (Is. 63:15; 64:1-2), asin nagtataram (Is. 1:2) sa paagi nin hurug-hudog na iyo an saiyang boses (Sal. 18:13; 68:33; 96:11; Jer. 10:12). Minamasdan (Jb. 28:24), siisay an makakatago (Am 9:2)?

5.      An ibang ngaran na inaapod sa kalangitan iyo an Paraiso nin Dios (Lk. 23:43; 2 Co. 12:4; Apo. 2:7), asin kahadean (Lk. 23:42) o “langitnon na kahadean” (2 Tim. 4:18). Kun mapasiring sa kalangitan, igwa nin hagyanan na an toktok minaabot sa kalangitan (Gen. 28:12), dangan may mga tata an langit (Gen. 28:17; Sal. 78:23), may lyabe (Mt. 16:19) tanganing ini mabuksan (Mk. 1:10; Jn. 1:51; Gibo 7:56; Apo. 4:1). Dangan maaabot an sarong siyudad (Heb. 11:16; 13:14), an bagong Jerusalem (Apo. 3:12; 21:2); yaon digdi sa laog kan siyudad nakatugdok an sagradong Palasyo sa banal na lugar  (Mika 1:2-3) nakatugdok sa ibabaw nin katubigan (Sal. 29:9c; 104:3,13). Iyo ini an eerokan, an harong nin Dios (Gen. 28:17; 1 Hde. 8:30,50) na yaon sa kaitaasan (Jb. 22:12) nin langit (Sal. 123:1). An saiyang harong (Mal. 3:10) yaon sa dai mahiling na liwanag (1 Tim. 6:14). An saiyang banal na eerokan (Zak. 2:17) iyo mana n eerokan kan mga dioses (Dn. 2:11) sa halangkaw asin banal na lugar kaiba kan mga espiritung nagsolsol asin mapakumbaba (Is. 57:15). An palasyo nin Dios igwa nin korte (Sal. 29:2). Bilang Huwes (Sal. 50:46) digdi niya dinadangog an mga asunto o kaso na dinadara saiya (Sal. 50:4-6). An saiyang trono (1 Hde. 22:19; Sal. 11:4; 103:19; 66:1; Mt. 23:22; Sal. 2:4) sarong trono nin kamurawayan (Kad. 9:10; 18:15) asin nakatindog sa langit (Apo. 4:2) asin nagdadanay na daing tapos (Lam. 5:19). Para ki Yahweh an langit (Sal. 115:6); nahihiling niya an gabos na yaon sa ibaba (Jb. 22:12; 28:24; Sal. 33:13-16; 53:2; 113:4). Apwera kan palasyo, an Dios igwa man kan saiyang Templo (Sal.22:7-15; 150:1). Yaon sa templo an Santwaryo (1 Kron. 16:26b; Sal. 102:19; Apo. 3:12; Heb. 9:12), na iyo an tolda kan Tipan (Apo. 15:55) asin an Banal nin Kabanal-banalan (Heb. 9:3). An langitnon na Templo asin Santwaryo iyo an inarogan kan daganon na templo asin santwaryo (Sal. 78:69; Gibo 17:24; Kad. 9:8; Heb. 9:24; Apo. 14:15,17). Digdi ginigibo an langitnon na liturhiya (Apo. 4-5; Ez. 1:4-28).

6.      Maski gurano labi-kadakula asin kahiwas an kalangitan, an Dios dai puwedeng ikalangob diyan (1 Hde. 8:27). Siya na nagkuwenta kan tamaño nin kalangitan (Is. 40:12; Mk. 13:27) asin naglatag kaiyan (Jer. 10:12), dangan sinangkap (Dan. 4:23; Tal. 3:19; Tal. 13:2; 1 Hde. 22:19; 1 Kron. 29:11; Kad. 13:2), sagkod na an daga nagkaigwa kan gabos na puwedeng ikatao kan kalangitan (Sal. 104:13), anong templo o harong an puwedeng ikatugdok nin tawo tanganing saiyang pahingaloan o estarán? (Is. 66:1; Gibo 7:49) An templo sa daga ipinatindog nin Dios (Sal. 150:1; Ezra 1:2; Sal. 11:4) asin an santuwaryo sa tahaw ninda (Ez. 37:26-28). Biniklad nin Dios an kalangitan siring sa tolda (Sal. 104:2; Zak. 12:1) tanganing pagestaran sa irarom asin pagsirongan nin tawo (Is. 40:22; Apo. 13:6). Siya mana n matiklop asin malukot kaiyan siring sa rinolyong papel (Is. 34:4; 2 Co. 5:1m).

7.      Ano an kapangyarihan na itinatao nin kalangitan sa tawo? Kakanon itinatao nin Dios (Sal. 105:40), an tinapay na hale sa langit (Ex. 16:4; Dt. 8:2; Ne. 9:15), an manna pinauran (Sal. 8:2), an trigo nin langit, tinapay nin Imortal (Sal. 78:23). An bautismo ni Juan Bautista hale sa langit (Mt. 21:25). An langit minatao sa tawo nin kusog (2 M. 7:11; 15:8) tanganing ilikay an tawo na magtalikod sa Katugonan (1 M. 2:21). An langit nanluluya kaiba kan daga (Is. 24:4) asin nagkaigwa nin silensyo sa langit nin ma-treyta minutos (Apo. 8:1). Nahulog hale sa kalangitan an oran asin yelo tanganing mapatubigan an daga sagkod na magpatalubo asin magpabutwa sa mga tinanom (Is. 55:10). An kapangganahan inuuran nin panganuron siring sa ambon (Is. 45:8). Pagkamoot asin kaimbodan nakakaabot sa kalangitan (Sal. 36:5; 57:10), ipinapadara hale sa langit (Sal. 57:3; 89:2; 97:6; 108:4-5), siring man an kamurawayan asin katoninongan (Lk. 2:14). An kasalan nakaabot sa langit (Apo. 18:5). An pag-unat nin kamot pasiring sa langit (Ex. 10:21-22;  2 Kron 6:14; 2 M. 15:21; Lam 3:41; Dan. 12:7), nakatindog sa pamibi (Mk. 11:25), iyo an paagi nin pag-arang sa Dios nin langit. Alagad an Dios an minabulos kan kalangitan nin itom, pinapatos niya nin sako (Is. 50:3), nin mahibugon na marhay na panganuron tanganing dai malagbas nin pamibi (Lam. 3:44).  

8.      May tawo daw na makukua sa kalangitan (Sal. 73:25)? An Dios yaon sa langit, an tawo sa daga (Qo. 5:1; Sir. 7:14; 18:23). An daga para sa tawo (Sal. 115:16). Siisay an makakadiskubre kan yaon sa kalangitan (Kad. 9:16)? Binibiklad niya an kalangitan (Is. 44:24; 45:12; 48:13; 51:13), ilinatag niya an langit (Jer. 10:12) tanganing pagestaran nin tawo sa sirong kaiyan (Is. 40:12). An Dios nageerok sa langit kaiba kan mga espiritung nagsolsol asin mapakumbaba, tanganing tawan nin bagong buhay an espiritung nagpakumbaba asin buhayon an pusong nagsosolsol (Is. 57:15). An kahadean nin langit iyo an para sa mga espíritu nin mga dukha asin an mga pinapasakitan para sa kawsa nin katanosan (Mt. 5:3,10), dakul an madatong hale sa sirangan asin sulnupan tanganing magtukaw sa piyesta sa kahadean nin langit kaiba ni Abraham asin Isaak asin Jacob (Mt. 8:11), para sa mga kaakian (Sal. 8:2; Mt. 11:25; Lk. 10:21; 18:16-17; Mt. 18:3-4; Lk. 20:34-38), sa aldaw nin Paghukom an Reyna kan Katimogan mabangon kaiba kan henerasyon na ini asin ini kokondenaron (Mt. 12:41-42); asina n mga parakasala maeenot sa dalan pasiring sa kahadean nin langit (Mt. 21:25; Lk. 15:7,10; Lk. 18:13); alagad masakit para sa mga mayaman na makalaog (Mt. 19:23). An pagtukaw s atoo asin wala duman sa kahadean nin Dios bakong para ki Kristo an pagtao; para ini duman sa mga tinagamahan kan saiyang Ama (Mt. 20:23). Dakul na kasakitan an sasapoon bago makalaog sa kahadean nin langit (Gino 14:22). An kahadean nin Dios mayo sa kun ano an kakakanon o iinumon kundi katanosan, katoninongan asin kahaya-gayahan (Rom. 14:17). Sarong lalaking yaon ki Kristo  an dinagit paitaas sagkod sa ikatolong langit…sa paraíso (2 Co. 12:2-4). Si Jesukristo, an Aki nin Dios, uminagi sagkod na inabot niya an pinakahalangkaw na langit (Heb. 4:14), naglaog na enot sato asin para sato (Heb. 6:20), bako lamang sa sarong santuwaryong gibo kan mga kamot ni tawo kundi an mismong langit, tanganing mag-atubang siya sa aktuwal na presensiya nin Dios para sa ikakarahay nyato (Heb. 9:24), tanganing okuparon an lugar sa langit sa toong kamot kan diosnon na Kamahalan (Heb. 1:3). An Dios naghanda nin sarong piyesta sa langit (Mt. 8:11) sa dagang eerokan (Phil. 3:20; Heb. 11:14-15) asin daing tapus na harong (2 Co. 5:1), kun haen saen an mga pinili makarakan asin mairinom (Lk. 22:30) sa kaogmahan sa langit (Lk. 15:10).

9.      An mga anghel minahilig-sakat (Gen. 28:12; Mt. 28:2; Jn. 1:51). Siisay an naghilig asin nagsakat (Tal. 25:3; Jn. 3:13; Rom. 10:6-7). An anghel nagitaas sa aire (Tob. 12:21); siring na si Enoch napara siring sa alusoos huli ta kinua siya nin Dios (Gen. 5:24; Jds. 14; Heb. 11:5; Si. 44:16), asin si Elias isinakat sa ariporos (2 Hde. 2:1). Si Jesukristo dinar asa langit (Gibo 1:2). An mga anghel sa langit (Mt. 22:30) dai nakakaaram kan oras (Mt. 24:36). An Espiritu Santo huminilig hale sa langit (Jn. 1:32).

10.  An kalangitan iyo an namumugtakan kan mga bitoon (2 M 9:10), maliwanag siring sa mga bitoon (Dn 12:3). An Reyna nin langit iyo si Ishtar (Astarte) (Jer. 7:18), an diosa nin langit para sa mga taga-Persia asi Babilonia. An ruweda kan mg abitoon iyo an ika-duwang suson ni nkalangitan (Jb. 22:12). Kakastiguhon an mga hukbo kan ikaduwang langit (Is. 24:31; Apo. 19:14) malalapa (Is. 34:4), naromarom (Ez. 32:8; Jer. 10:11), asin magkakahurulog pasiring sa daga (Is. 34:4; Mk. 13:25; Apo. 9:1). An bitoon nin Aldaw, an Aki nin Kaagahan, nahulog asin itinapok (Is. 14:12-13; Lk. 10:18). Yuyugyugon an kalangitan (Huk. 5:4; Sal. 22:7-15), an kapangyarihan nin kalangitan (Mk. 13:25). Kadikit na sanag panahon, yuyugyugon nin Dios an kalangitan (Hg. 2:6), asina n rason ta yuyugyugon iyan (Is. 13:13; 34:4) iyp ta gustong makipagpantay sa Kahuro-halangkawe (Is. 14:13; 2 M. 9:10; Gn. 11:4; Mt. 11:23).

11.  An anggot nin Dios abot sa langit (2 Kr. 28:9) siring na an kasalan abot sa langit (Ez. 9:6). Pinatos nin Dios an sadiri nin mahibog na panganuron tanganing dai malagbas nin pamibi (Lam. 3:50), asin binubulosan nin itom an kalangitan (Is. 50:3). Kalayo nin Dios nahulog hale sa langit (Jb. 1:16; 20:26; Lk. 9:34; Mk. 3:17), makatolong  beses pinahababa niya an kalayo (Sir. 48:3; Is. 24:21); an hayop minaapod nin kalayo hale sa langit (Apo. 13:13). An kalayo nin Dios iyo an kikilat (Jb 37:3; Sal. 144:6; LK. 10:18). An mga tampalasan gagabuton hale sa sirong nin kalangitan (Lam. 3:66). Mag-omaw sa Dios kalangitan (Tb. 8:7; Dt. 32:9; Sal. 89:5-6; Dan. 3; Lk. 2:14), iselebrar an saiyang pagkahulog (Apo. 18:20); mga nguso nin kaakian, mga omboy sa takyag, inaawit an kamahalan ni nDios sa itaas kan kalangitan (Sal. 8:2). An kalangitan asin an daga mina-otob kan kabotan nin Dios (Mk. 6:10; Lk. 12:33) asin an anuman na gakodan sa daga, gakod man sa langit, asina n butasan sa daga, butas man sa langit (Mt. 16:19; 18:18).

12.  An Aki ni Tawo madatong sa mga panganuron nin langit (Dn. 7:13; Mt. 26:64; Mk. 13:26), nagpahiling hale sa langit kaiba kan mga anghel sa saiyang kapangyarihan. An mga banal naghahalat na magdatong si Jesukristo hale sa langit tanganing iligtas sinda sa madatong na retribusyon (1 Tes. 1:10). Sa pagdatong nin Kagurangnan, na mahilig hale sa langit, an trumpeta nin Dios matanog asin itatao an pagboot kan boses kan arkanghel (1 Tes. 4:16), mangyayari an enot na pagbangon kan mga kalag na pinugotan nin payo huli sa pagsaksi ki Jesukristo asin huli sa pagpahayag kan tataramon nin Dios, asind idtong nagsayuma na magsamba sa hayop o sa saiyang estattuwa; nagkaburuhay sinda asin naghade kaiba ni Kristo sa laog nin sangribong taon; an ibang mga gadan dai ninuruhay sagkod na natapus an sangribong taon. Dangan mangyayari an Paghukom para s agabos na gadan na darakula asin saradit na binarangon, asin idtong an mga ngaran mayo nakasurat sa libro nin buhay iatatpok sa nagkakalayong danaw (Apo. 20). Sa duwang huring pagpahiling na ini kan Kristo, ipapahiling niya an duwa niyang natatadang titulo na iyo an pagigin prinsipe asin abogado; an duwang manipestasyon na naenot iyo an saiyang pagigiin padi (bilang si Melkisedek) asin propeta (bilang si Jesukristo). Dangan malipas an langit asin daga (Mk 13:30; 14:62; Mt. 5:18-19), asina n Bagong Langit asi Bagong Daga patina n bagong Jerusalem papatindugon (Is. 65:17; 66:22; 2 P. 3:13; Apo. 21:1), an nakaagi dai na maroromdoman, asin sa lugar na bago ihaharang an katanosan (Mk, 13:30; 14:62; Mt. 5:18-19; Apo. 21:2) Bukid Siom asin siyudad kan buhay na Dios, an langitnon na Jerusalem kun saen an milyones na mga anghel matirpon sa piyeta kaiba kan sadiring iglesia, na an lambang saro panganay asin siyudadano nin langit (Heb. 12:22-23), an daing tapus na siyudad nin buhay na maabot (Heb. 13:14). An satong pamana yaon sa mga kalangitan (1 P. 1:4).