PAHALEA NA AN SAKONG BANWAAN - Katekesis sa Ex. 5:1

Katekesis para sa Ex. 2:23-7:7

“PAHALEA NA AN SAKONG BANWAAN”  (Ex. 5:1)

An titulo kan papel na ini nagpapahayag kan pangangapodan ni Yahweh Dios sa Faraon kan Ehipto na “Pahalea na an sakong banwaan” (Ex. 5:1). Siring man, ipinapangapodan Niya ini para sa mga faraon nyato ngonian na panahon na habong magtugot sato na magluwas na kita sa pagkaka-api asin pagkakaoripon nyato sa sainda.

Boot nin Dios na ngonian man sana magluwas na kita sa Ehipto na nagsisimbolisar kan buhay nin tawo na bako asin lihis na sa ideyal na tinalaan niya. Sa pagluwas sa Ehipto boot darahon kita ni Dios sa Dagang Panuga, an Hardin kan Eden, asin an Paraiso na nagsisimbolisar man kan ideyal na buhay na nasa irarom kan pangangataman asin pamamahala nin Dios.

Boot kong alukon kamo, mga tugang, na pag-adalan nyato ngonian an mga impormasyon na yaon sa laog kan estorya nin Exodo. Sa pag-aadal na ini, boot kong ipahiling sa saindo an pagkakapareho kan kamugtakan kaidto kan mga Israelita sa Exodo asin an presenteng kamugtakan nin satong buhay ngonian. An pag-adal na ini may leksyon asin bagong pangangapodan an Dios para sa mga tawong nabubuhay sa modernong panahon.

Kaya, an papel na ini matukar nin sarong sensitibong bagay dapit kan presenteng kamugtakan kan satong buhay sa laog kan Iglesia. An papel na ini binabanga sa tolong parte: Parte I. An pangangapodan asin kamugtakan kaidto kan mga Israelita; Parte II. An kamugtakan ta ngonian; asin an Parte III. An mga leksyon asin pangangapodan nin Dios para sa presenteng panahon.

PARTE I. ANO AN KAMUGTAKAN KAIDTO KAN MGA ISRAELITA

Sa madalian na sumaryo, sasabihon nyato na an kamugtakan kaidto kan mga Israelita iyo ining minasunod:

1.       Pag-Agrangay Kan Mga aki ni Israel huli sa kaapihan asin kaoripnan sa Ehito;

2.       An klase kan pagka-api asin pagkaoripon ni Israel;

3.       Dinagog sinda ni Yahweh Dios asin naromdoman niya an saiyang pangako kaidto ki Abraham, Isaak asin Jacob;

4.       Bago nangyari an Exodo, may tolong problema na sinolusyonan an Dios. An mga ini iyo an: enotm an problema ki Moises; ikaduwa, an problema sa mga tawo; asin an ikatolo, an katagasan kan puso kan Faraon (Rom. 9:17-18).

Saru-saruon ta dawna aramon an mga bagay-bagay na ini tanganing masabotan.

1.       An agrangay kan mga Israelita:

Sosog sa kuwentada sa Bibliya, an pag-erok kan mga Israelita sa daga kan Ehipto naghalawig sagkod sa kuwatrosiyentos na taon (Gen. 15:13; Gibo 7:6) asin kuwatrosiyentos treynta-isingkong taon (Ex. 12:40). Nakihimanwa sinda sa Ehipto, “Sagko na may kakanon pang nakukua duman (Jdt. 5:10). Sa entering panahon nin kuwatrosiyentos na taon, matrangkilo an saindang pagbuhya-buhay. “Alagad an mga akin i Israel nagin mabinunga asin nagdakula sa bilang; nagparadakul sinda asin nagin lubos na makapangyarihan sagkod na napano ninda an daga (Ex. 1:7).

Hale sa orihinal na bilang na setenta-isingko katawo (sesenta-iseis o setenta sa Gen. 46:26-27, o asin setenta -isingko sa Gibo 7:14) na naghale sa Canaan, pinadakol nin Dios an mga Israelita duman sa daga kan Ehipto tanganing maotob an saiyang pangako kaidto ki Abraham na, “Gigibuhon ta ikang sarong dakulang nasyon; benendisyon na ta ika asin mababantog kang marhay sagkod na an saimong ngaran gamiton bilang sarong bendisyon” (Gen. 12:2). Nin huli ta matrangkilo an saindang pakikihimangwa sa Ehipto, kadaklan sa mga tinubong mga aki ni Israel nalingaw sa Dios ni Abraham, Isaaak asin Jacob na saindang mga magurang. Nakadagos sinda sa mga paagi nin pamumuhay sa kultura asin relihiyon kan mga Ehipto. An halawig na pamumuhay sa Ehipto nagtao sa mga Israelita nin palsong kaisipan nin katiwasayan asin pangako, sagkod na ipinasipara kan kadaklan an buhay na Dios nin kasaysayan.

Sa kamugtakan na ini, pinadarhan sinda nin Dios nin makuring kasakitan sa buhay tanganing pukawan sa pagkalingaw sa mga kapangakoan nin Dios na buhay.

Tanganing mangyari ini, binugtakan nin Dios an trono kan Ehipto nin sarong baguhan na Faraon na daing pagkamidbid ki Josef (Ex. 1:8; Gibo 7:17 - An Faraon iyo an sarong titulo kan hade nin Ehipto na gikan sa tataramon na “per-aa” na an kahulugan iyo an “Dakula o Dobleng Harong”). Huli ta dai midbid kan baguhan na Faraon na ini an mga karasa ni Josef, na kaidto sa panahon niya dakulon nang marhay asin nakalakop na sa enterong kadagaan kan Ehipto (Ex. 1:7; Sal. 105:24), natakot asin kinalaban an mga Israelita (Ex. 1:9-10; Jdt. 5:11). “An sabi niya “Hilnga, dakulon na an mga twong ini, an mga akin i Israel, asin banta na sinda sato huli ta makusugon na sindang marhay. Dapat magin magpaseguro kita asin mag-gibo nin mga lakdang na dai na sinda magdakul pa. Ta kun magbutwa an giyera, madagdag pa sinda sa bilang kan satong mga kaiwal. Tibaad makilaban sinda sato asin makadulag paluwas sa satong nasyon’” (Ex. 1:8-10).

Huli kan suspetsang ini kan Faraon, nangyari na angboot siya na magbugtak nin mga para-oripon na kapitan sa banwaan nin Israel tanganing oiriton sindang magtrabaho nin libre sa paagi nin paglaladrilyo (Ex. 1:13-14; Jdt. 15:11; Kad. 19:16; Gibo 7:17) asin sa pag-ooma (Ex. 1:13-14; Dt. 11:10). Kinastigo asin giniribo sindang mga oripon kan Faraon (Jdt. 5:11; Kad. 19:14) tanganing magturugdok kan gapong mga siyudad kan Pithom asin Rameses (Ex. 1:11 - an Pi-Rameses). Hinamak (Jdt. 5:11), minaltratar (Gibo 7:17-18), inapi (Jdt. 5:12), pinakol (Ex. 2:11), asin pina-atong sa salog an mga lalaking omboy ninda tanganing magkagaradan (EX. 1:15-20; Kad. 11:7; 18:5; Gibo 7:18).

Nangyari nag abos na ini tanganing maotob an sabi nin Dios kaidto ki Abraham na , “Arama na totoo ini, na sinda magigin disteirro sa sarong bakong sadiring daga, kun saen ooripunon asin aapihon sinda sa laog nin kuwatro-siyentos na taon. Alagad hahatulan ko an nasyon na iyan na mag-ooripon sa sainda asin maharale sinda na may dakul na pagsuro-sadiri pagkatapus kaiyan” (Gen. 15:13-14).

Arog kaini kapait asin ka-miserable an nagin buhay kan mga Israelita duman sa Ehipto. Nahiling ni Moises kun gurano kadepisil an buhay kan mga Israelita (Ex. 2:11), kun gurano ka-runot an saindang espiritu sa kakurihan nin pagka-oripon (Ex. 6:9). “Si Moises, na asarong lalaki na ngonian, nagluwas tanganing bisitahon an saiyang mga kahimanwa, asin nahiling kun gurano kadepisil an buhay ninda; asin nahiling niyang linalatigo kan sarong Ehipsyon an sarong Hebreyo, na sarong kahimanwa niya. Kan mangalag-kalag siya asin mayo siyang nahiling na sarong tawo sa palibot niya, ginadan niya an Ehipsyo asin tinalbong niya an bangkay sa irarom kan baybay” (Ex. 2:11-12).

Kun arog na kaini an mga nangyayari sa buhay nin tawo, boot sabihon kaini nasa maraot na sindang kamugtakan. Mala ngani ta igwa nan in pang-aapi, pang-ooripon, pang-gagadan kan mga inosenteng tawo, asin kriminalidad. An boot sabihon kaini iyo na an mga Israelita kaidto nabubuhay sa sarong bakong ideyal na pagkabuhay. An sarong ideyal na pagkabuhay nin tawo iyo na igwa siya nin katoninongan sa isip, seguridad sa pamumuhay asin pagkaheral sa kapwa-tawo. Sa pamamahala kan bagohan na Faraon an ideyal na pamumuhay na ini pirit na hinale sa mga Israelita tanganing magnamit sinda gabos nin kapaitan, kaapihan asin kaoripnan. An dating Ehipto kaidto sa panahon ni Josef asin kan mga Faraon na amigo niya na sarong dagang pangako na yaon an gabos na karahayan, katiwasayan asin katoninongan, nagin nang sarong Ehipto nin kararatan, biko asin paragadan. Mayong asenso sa buhay an Ehiptong ini.

Kan dai na matios an makuring kasakitan, biglang nakagiromdom an mga Israelita na mag-apod ki Yahweh Dios. Nag-agrangay asin nag-arang sinda sa paghagad nin tabang asin saklolo ki Yahweh Dios (Ex. 2:23).  “Nagharanap sinda Saiya kan oras na sinda binubuno, nakagamiaw sinda asin maigot ninda siyang hinanap tanganing maromdoman an Dios na iyo an saindang gapo (“cephas” = Ptr, paratukdo kan misteryo), saindang paratubos an Kahuro-halangkaweng Dios” (Sal. 78:34-35). “Sa kapurisawan, hinanap mi ika, Yahweh, an kasakitan nin kaapihan iyo an saimong kastigo sa samuya. Siring sa sarong babaeng nagbibiribid sa pagbatyag asin nag-aagrangay sa kulog nin pangaki, siring man kami, Yahweh, sa saimong atubang” (Is. 26:16-17).

2.       An klase kan kaapihan asin kaoripnan na itinao ki Israel:

Tunay nanggad an kaapihan asin kaoripnan kan mga Israelita. Nagin baliktad na an saindang kapaladan kaidto sa Ehipto. Dating pinadangat an Israel sa Ehipto. Tinawan siya nin dagang matutugdokan nin mga harong duman sa Goshen. Tinawan siya nin dakul na mga kakanon asin ipinaataman an mga hayop na sadiri kan Faraon (Gen. 47:1-5).Sa laog kaining kuwatrosiyentos na taon nabuhay sinda bilang distierrom nagpakadakul asin nagin makapangyarihan. Kan yaon na sinda sa sarong ideyal na pagkabuhay, saka man nag-abot an kaapihan ninda sa pagigin mga oripon.

An kaapihan sa pagka-oripon kan Israel yaon sa pagpirit na magtrabaho sinda na mayong bayad asin an pagf-gadan kan saindang mga omboy na lalaki na ipinapa-atong sa Salog Nilo. Ini an duwang klase nin pang-aapi na nagpapahayag na an relihiyon kan Ehipto sarong korupto, immoral asin ,mayo na sa tamang rason asin ta an relihiyon na ini kayang gumadan, manggamit nin kapwa asin mang-api nin tawo huli lamang sa salang suspetsa.

Nagbentahe an mga Ehipsyo sa kapwa-tawo sa paagi nin paggamit sa mga Israelita na magtugdok kan mga darakulang siyudad kan Pi-Rameses, kan palasyo asin mga temple kan Faraon sa paagi nin daing bayad na pagtatrabaho asin paglaladrilyo. Pinagtrabaho man sinda sa mga kaomahan asin pag-ataman ni mga hayop kan Faraon na dai tinatawan nin bayad o kahirasan sa ani. Linibot ninda an entering Ehipto tanganing magtipon nin mga dagami para sa pag-gibo nin mga ladrilyo na itutugdok kan mga importanteng edipisyo sa Ehipto. Dai kontento an Faraon na papagtrabahohon na daing bayad an mga tawo, kundi nagboot pa siya sa mga komadronang Hebreyo na ipaatong an mga omboy na lalaki kan mga Hebreyo asin garadanon. Ini an mga pagboot kan faraon na dai magon pantay an pagtratar niya sa mga Henreyo sa mga mata kan leheng Ehipsyo, Maski ngani dai sinda pinapaharale sa daga, alagad an tratamiyento na ipinanamit sainda iyo an sa oripon asin bakong sa sarong siyudadanong Ehipsyo o tugang sa relihiyon. An tratamyentong ini iyo an para sa mga dayuhan asin bakong para sa tugang asin kadugo.

Kan magreklamo sinda huli kan pagmaltrato sainda kan mga Ehipsyo, nagboot si Faraon na doblehon an bilang kan pinapahaman na trabaho sa sarong aldaw, asin dai sinda rinarasyonan nin mga uhot asin dagami na pangmisla sa dalipay tanganing mag-gibo nin ladrilyo. Sinda na mismo an pinapadisponir kan mga ini. Apuwera kaiyan inarapod sindang mga hugakon, daing pakinabang asin linalatigo kun dai sinda nakakahaman kan dobleng bilang nin mga ladrilyo aro-aldaw. Kun kulang an saindng nahaman na trabaho pinapa-abonar sinda sa paagi nin pagkumpleto kaiyan sa masunod na aldaw. An gabos na Henreyo na puwede nang magrabaho, magin lalaki o babae, gurang o aki, an pinapatrabaho tanganing maghakot nin mga dalipay, uhot, paggatong sa pugon, asin tubig sa salog. An mga mason asin karpintero idinidestino sa pagtrabaho sa mga edipisyo. An iba nagbubulig nin mg agapo asin hinahakot hale sa minahan kaiyan pasiring sa lugar na tinutugdokan. Pagkatapus kan aldaw dai man sinda sinarasyonan nin pagkakan, asin kun sinda nagkakaherelang, dai man sinda pinapabulong kundi pinapabayaan na sanag magkagaradan.

Kun kita naaanggot kan pagmaltrato kan mga Hudiyo sa panahon ni Hitler sa Alemanya kan Giyera Mundial II, o an pagmaltrato kan mga Frayleng Kastila sa mga Filipino sa panahon kan mga kastila, arog man kaiyan an kaanggotan na namatean kan mga Hebreyo na hinamak asin inapi sa makaherak-herak na kamugtakan nin kaoripnan. Auman na klase asin porma ni kaapihan dapat lang na kaanggotan nin huli ta bako ini an ideyal na buhay nin tawo magsa-daga asin magsa-langit man. Apesar na pinapatrabaho na siring sa hayop, dai pa pinapakakan, Malinaw na pag-gamit nin kan kapwa para sa personal na kapakinabangan asin asenso. Arog kaini an mga makapangyarihan sa kinaban na ini orog na nagpapayaman asin nagpapaasenso.

3.       An Pagsaklolo nin Dios:

Dai nagin bungog si Yahweh Dios Dios sa paghagad ni tabang asin pag-apod sa saiya kan mga aki ni Isarel. Dinangog niya sinda kan makaabot saiya an saindnag pag-apod (Ex. 2:23-24). “Oho, mabalik ako sa sakong eerokan sagkod na ikumpisal ninda an saidang kasalan asin hanapon an sakong lalawgon; sa saindang pagtios hahanapon ninda ako” (Ho. 5:15).

Huli kan makuring pagtios asin kasakitan, hinanap kan mga Israelita an Dios nin saindang mga magurang na nagsabi, ‘Jacob, Jacob, ako an Dios, Dios nin saimong magurang. Dai ka matakot na magpasiring sa Ehipto, nin huli ta  duman gigibuhon ta kang sarong dakulang nasyon. Ako mismo an maduman kaiba mo sa Ehipto. Ako mismo an mapabalik girary sa saindo, asin an kamot ni Josef iyo an mapinto kan saimong mga mata’ (Gen. 46:3-4).

Sa trono nin Dios sa itaas kan langit duminungaw siya asin nahiling an miserableng kamugtakan kan mga akin i Israel. Dangan naromdoman niya  an saiyang mga pangako ki Abraham. Isaak asin Jacob na, “Papadakulon ko an saimong mga kapag-arakian, magigin sindang disteirro sa sarong harayong daga, kun saen magigin oripon asin papasakitan sinda sa laog nin kuwatro-siyentos na taon. Alagad hahalaton ko an nasyon na maoripon sa sainda, asin pagkatapos kaini maruluwas sinda asin masamba sinda sa lugar na ini” (Gibo 7:5-7). “Nahiling mo an kapurisawan kan samong mga magurang sa Egipto, dinangog mo an saindang kurahaw sa may Dagat nin mga Ragiw-diw” (Ne. 9:9). “Huli ta kami mga oripon; alagad dai kami nalingawan nin Dios sa samong kaoripan” (Ez. 9:9) “Dungawan, Kagurangnan, hale diyan sa saimong banal na eerokan asin romdoman kami, salingoya kami asin paghimate” (Ba. 2:16). “Alang-alang sa sainda, naromdoman niya an saiyang tipan, naglumoy siya sa saiyang dakulang pagkamoot, asin pinalumoy niya an saindang mga parabihag sa karupitan kan saindang pagtrato” (sal. 106:45-46). “Romdoma an saiyang tipan sangkod pa man, an tataramon nin saiyang pagboot para sa sangribong taon, an kasundoan na ginibo niya ki Abraham, an saiyang pangako ki Isaak. Pinatindog niya iyan bilang sarong lehe para ki Jacob, na sarong daing tapos na tipan para ki Israel. Nagsabi siya, ‘Itatao ko saindo an sarong daga, an Canaan, bilang saindong tagamang pamana’” (Sal. 105:8-11).

Dangan naaraman nin Dios an saiyang gigibohon para sa kamugtakan kan mga Israelita (Ex. 2:25). Isinabi niya na kaidto pa an dapit sa pagluwas kan dakulang nasyon hale sa daga nin kaoripnan pasiring sa daga nin kataligkasan. Aram nan in Dios na an kasaysayan kan tawo digdi sa daga yaon sa pagbagsak asin sa pagbangon, sa pagkagadan asin sa pagkabuhay-liwat, asin sa paghale asin pag-babalik-liwat. Iyo ini an drama kan buhay nin tawo sa daga; may komedya asin may trahedya.

Hale sa trahedya, pinamahalan nin Dios an pagbangon-Liwat  asin restorasyon kan Israel. Kaya pinahiro niya na an dakulang  paghiro kan mga israelita na iyo an Exodo hale sa pagkadistierro  asin pagkaoripon sa Egipto pasiring sa Dangan Panuga. Iyo ini an gaweng pagligtas na gigibohon nin Dios para ki Israel (Bal. 78:38;Is. 63:8-12).

Dawa pa ngani kaya nin Dios na pangatamanon an Israel na dai maano duman sa Ehipto, alagad gustong tukdoan an mga tawo na mas makapangyarihan asin mas marahayon an Dios na minimidbod ni Israel kisa sa mg adios na yaon sa relihiyon kan Ehipto. Kun makuyog asin matubod an mg atawo sa Dios ni Israel, kaya man nindang pasukuon  an makapangyarihan na Faraon na an dios niya iyo an kuwarta asin kayamanan kan daga sa Ehipto. An kapangyarihan kan Dios nin Israel yaon sa saiyang mapangyaring tataramon na nabubuhay sag abos na sitwasyon asin porma nin kagadanan. An hagad nin Dios iyo an makusog na pagsarig sa saiyang tataramon.

4.       Mga problema sa pag-otob kan plano nin Dios

Tolong mayor na problema an sinabat nin Dios tanganing mangyari an Dakulang Drama kan Exodo sa pagpoon kan kasaysayan kaini.

a.       An Problema ki Moises:

An enot na problema nin Dios iyo si Moises. An edukasyon ni Moises iyo an sa Ehipsyo. Siya an kursunada nin Dios na maglider asin mag-akay kan mga Israelita paluwas sa Ehipto. Si Moises iyo an sarong kriminal na nagtatago sa mga kamot kan lehe kan Ehipto. 

An kamugtakan ni Moises kan enot ining mahiling asin makaolay ni Yahweh Dios iyo na siya nasa pagtago duman sa kadagaan kan Mdian. Sosog sa Bibliya, an Midian sarong lugar sa Sur kan Edom asin nasa parting sirangan kan Gulfo nin Aqaba (na ngonian iyo an presenteng nasyon kan Arabia - Hilnga an Is. 60:6+)

Gikan si Moises sa Hebreyong pamilya. Kan ipangaki siya nin sarong Hebreyong ina, ipinaatong siya sa Salog Nilo sosog sa pagboot kaidto kan Faraon. Ilinunad siya sa sarong basket na haman sa doot. Alagad mantang an basket nag-aatong, sinusundan siya kan saiyang tugang na babae. Kan matungod an basket na naumumugtak kan omboy duman sa pangpang na pinaparigosan kan Prinsesa kan Ehipto, ipinasapod an basket sa saro sa saiyang mga surugoon asin nahiling an sarong magayon na Hebreyong omboy. Kunia kan Prinsesa an omboy asin ipinaataman ini sa saiyang sadiring ina. Alagad kan magdakula na an omboy, ibinalik ini sa Prinsesa asin nginaranan na “Moises”, na sarong Ehipsyong ngarana na an boot sabihon “sinapod hale sa tubig”. Pinadakula asin pina-eskuwela an aki bilang sarong unay na Ehipsyong pinsipe. Kan soltero na, nagbisita si Moises sa lugar na pinag-eerokan kan saiyang mga kahimanwang Ebreo. Nahiling niya an makaherak-kerak na kamugtakan kan pagkabuhay kan mga Hebreyo. Nahiling niya an sarong Ehipsyong linalatigo an sarong Hebreyo. Kan mangalag-kalag siya asin mayong ibang nahiling na tawo sa palibot, ginadan niya an Ehipsyo asin itinago an bangkay kaini sa irarom kan baybay. Huli sa takot sa lehe kan mga Ehipsyo, duminulag siya pasiring duman sa Arabia tanganing isikreto an naginibong krimen. Pag-abot sa Midian, nakidagos siya sa pamilya ni Jethro  (Reuel), kaiba an pitong aking babae kaini. Itinao ni Jethro, na sarong padi sa Midian, an pangangataman kan saiyang mga hayop. Ipinaagom pa saiya an daragang aki kaini na si Ziporrah. Nagkaigwa sinda nin duwang aki digdi (Ex. 2:1-22).

Arog kaini an kamugtakan kan buhay ni Moises kan namidbid siya nin Dios duman sa pamitisan kan BUkid Horeb. Nagpapasabsab siya kan saiyang mga ataman na hayop kan magpahiling saiya si Yahweh Dios duman sa porma nin nagkakaad na kalayo sa sarong sadit na kahoy. Kinaolay siya ni Yahweh Dios, asin sinabihan na susuguon sa Faraon tanganing hagadon an pagpalibre kan mga Israelita sa daga nin Ehipto (Ex. 3:1).

Alagad nin huli ta si Moises sarong kriminal na nagtatago sa lehe, paano siya makaka-atuibang ki Faraon tanganing gibuhon an sugo saiya nin Dios? Aram ni Moises na sa trangkahan pa lang kan siyudad dadakupon na siya kan mga awtoridad. Sa isip ni Moises, dai niya kaya an pakikiatubang sa Faraon para lang hagadon na palibrehon na an mga Israelita. Imposible para saiya na maki-atubang sa Faraon na saro siyang kriminal. Imposible man an magin lider siya kan mga Israelita sa pagdulag kaini sa Ehipto nin huli  ta maluya siyang magkumbensir. Igwa siya nin deperensya sa pagtaram. Kaya nakipagtusayan siya ki Yahweh Dios sagkod sap unto na tawan sniya kaini nin pambihirang kapangyarihan.

Sinangkapan ni Yahweh Dios si Moises nin tolong kapangyarihan (Ex. 4:1-9). An sugkod ni Moises igwa nin tolong kapangyraihan na magin sarong buhay na serpiyente, magdara ni daot asin magpaomay giraray, dangan gibuhon an tubig na magin kolor dugo. An sugkod ni Moises nagin sarong sugkod nin Dios (Ex. 4:20), na magtatao nin mga ngangalasan arog kan sugkod ni Eliseo (Hilnga an 2 Hde. 4:29). An sugkod na ini na may tolong kapangyarihan iyo an simbolo kan tolong armas ni Moises na iyo an saiyang sagradong katongdan, an saiyang epektibong pamibi asin an insiyensong pantubos (Kad. 18:21).

An darang sugkod ni Moises iyo an sarong magayon na simbolo nin pagtubod. An sugkod minaladawan kan pagtubod. An tataramon na “pagtubod” (sa Hebreyo “batah”) nag-gikan sa sarong tataramon para sa sugkod na iyo an Hebreyong “matteh”. “Sa pagtubod, benendisyonanni Jacob kan saiyang naghihingagdanon an duwang aking lalaki ni Josef, mantang nakahilay sa saiyang sugkod na garo nakaduko sa pagpamibi” (Heb. 11:21; Hilnga an Gen. 47:31+).

Kaya, an simbolo kan sugkod ni Moises iyo an bagong pagtubod na inako niya an tataramon nin Dios na nagsugo saiyan pasiring sa Ehipto. An bagong pagtubod na iyan iyo an nagtao saiya nin sarong bagong personalidad asin pakatawo. Sa atubang ni Faraon, ginibo siya nin Dios bilang sarong mahikero, o paragibo nin mga tanada asin nangangalasan. Sa atubang ni Israel, ginibo siya nin Dios bilang sarong lider asin sarong hukom. An pagigin mahikero, lider asub hukom ni Moises iyo an tolong kapangyarihan asin armas na itinao saiya nin Dios tanganing maotob niya an saiyang sagradong misyon.

Maski ngani yaon saiya an tolong kapangyarihan asin personalidad, nag-alang-alang pa siraray si Moises na mag-ako kan kargo sa takot niyang magpuli duman sa Ehipto. Sinarahotan niya an saiyang depekto sa pagtaram. “Magsabi si Moises ki Yahweh, ‘Maluya ako sa pagtaram asin dai ako tataong magtaram.Sa bilog klong pagkabuhay, Kagurangnan ko, mayo sako an arte sa pagtaram maski kaidto asin maski pagkatapus na makiolay ka sasaimong surugoon. Tinaraman siya nin Dios, “Siisay an nagbugtak kan ngimot sa tawo? Siisay an nagboot na siya magin bungog asin pola, asin minatao nin paghiling o pinapanagin siyang buta? Bako dawna ako, si Yahweh? Ngonina, lakaw na. Tatabangan ta kang makataram asin tutukdoan ta ka kun ano an sasabihon mo!’ Nagsabi pa giraray si Moises sa Dios, ‘Kun papagkanigoon mo, Kagurangnan ko, iba na sana na saimong gusto an suguon mo’. Naanggot an Dios ki Moises, asin sinabahan siya, ‘Yaon an saimong tugang na si Aaron na Levita, bakong iyo? Aram ko na marhay siyang magtaram. Embes ika, siya an makikiolay sa mga tawo; siya an saimong magigin  taga-pagtaram, asin ika an magigin siring sa sarong dios na magpapalaad saiya. Daraha an sugkod sa saimong mga kamot. Sa paagi kaini magibo ka kan mga tanda.”

Dangan n asana nagsuko si Moises ki Yahweh Dios. Binayaan niya an Midian pagkatapus na makapagpaaram sa saiyang panugangan na si Jethro. Sa saiyang paghale, iniba niya an saiyang pamilya sa Ehipto (Ex. 4:10-23).

Sa mga paging ini sinangkaps nin Dios si Moises para sa saiyang misyon pasiring duman sa Ehipto. An saiyang maraot na reputasyon bilang sarong kriminal hinale nin Dios sa paagi nin pagtao saiya nin sarong bagong pagkatawo o personalidad bilang sarong mahikero, lider asin hukom. Sinulusyonan nin Dios an depekto niya sa pagtaram sa paagi kan pagtao saiya ki Aaron bilang saromhg kaibahan na tag-pagtaram. Sa arog kaining paagi sinolusyonan ni Dios an problema ki Moises.

b.      An ikaduwang problema dapit sa mga tawo:

An ikaduwang problema kan Dios sa pagpoon kan Exodo iyo an pagbagol kan mga Israelita. Huli ta dai ninda maako si Moises bilang sarong sugo nin Dios, an mga Israelita nagsarabi ki Moises na “Siisay an nagbugtak saimo na magin sarong prinsipe asin parahatol mi?” (Ex. 2:14; Hilnga Gibo 7:27). “Sinabihan ni Yahweh si Moises, ‘Paduman na ki Faraon, an hade kan Ehipto, asin sabihan mo siya na pahaleon na sa saiyang daga an mga akin i Israel’. Alagad sinabihan man ni Moises an Dios sa saiyang lalawgon, ‘Hilnga, nin huli ta habomng magdangog sa sako an mga akin i Israel, tano ta magdangog man sako si Faraon, na saro akong tawo na maluya sa pagtaram?’” (Ex. 6:10-12).

Sa parte kan mga Israelita, duwang klase an nagin problema: enot, dai sinda makapaniwala na an tawong si Moises sarong sugo nin Dios; asin an ikaduwa, an pagkumbensir sainda na bayaan an buhay sa Ehipto na iyo-iyo sanang aram nindang pagkabuhay na segurado.

An mga Israelita nagsarabi ki Moises na “Siisay an nagbugtak saimo bilang lier asin hukom mi?” (Gibo 7:27). An boot sabihon kaini kan mga tawo iyo na , “Tano ta matubod kami saimo na tawo ka man sana. Ano an pruweba mo na gusto ka nin Dios asin an mga sinasabi mo samo totoong hale sa Dios, asin dai kami niloloko? Kadakul na kaming aram na mga honorable asin mga respetableng mga tawo na naggibo nin mga kabalbalan sa buhay ninda, na minapresentar kan saidnang sadiri na mga lider asin mga sugo nin Dios.” An mga tawo nagpapseguro na kumpleto sa maninigong papeles an sarong sugo antes sindang magtubod sa mga tataramon kaini.

Ini sarong natural na sanang mangyayari. Kaya, nagpaseguro si Moises sa Dios kun ano an totoong ngaran kaini tanganing iyo man an sasabihon niya sa mga tawo. “Nagsabi si Moises sa Dios, ‘Kun siring, mapaduman ako s amga akin i Israel asin masabi sa sainda, ‘An Dios kan saindong mga magurang nagsugo sako sa saindo”. Alagad kun maghapot siinda kun ano an ngaran niya, ano an sasabihon ko?’ Dangan sinabihan siya nin Dios, “Ako Iyo an Ako” (Ex. 3:13-14a). Dangan nagsimbag si Moises, ‘Ano kun dai sinda magtubod sa sako o magdangog sa sakong mga tataramon asin magsabi sa sako, “Dai si Yahweh nagpahiling sa saimo?”’ Hinapot siya nin Dios, ‘Ano iyan na yaon sa saimong kamot?’ Nagsimbag ni Moises, ‘Sarong sugkod’ (Ex. 4:1-2).

Kun siring, para duman sa mga Israelitang habo mag-ako asin habong magtubod ki Moises bilang sugo, sarong tanda an itinao nin Dios saiya. Ini an tanda kan saiyang sugkod. An sugkod na ini tinawan nin Dios ni tolong kapangyraihan (Hilnga an Ex. 4:1-9; Kad. 18:21). An sugkod iyo an simbolo kan pagtubod. Kaya, sa paagi man sana kan masarig na pagtubod, na irinirepresentar kan sgukod, iyo an dakulang tanda kan sarong sugo nin Dios. Sa atubang kan mga tawo, kun siring, mapahiling si Moises nin sarong dakulang pagtubod sa pag-otob kan tataramon nin Dios.

An pagtubiod na ini iyo an sangkap nin Dios tanganing dai mag-untok nin pagtukdo an sarong sugo nin Dios. “An sakong katukdoan bakong hale sa sakong sadiri; hale iyan sa saro na nagsugo sako; asin an siisay man na handing mag-otob kan saiyang kabotan, maaaraman niya kun an sakong katukdoan hale sa Dios o kun an sakong doktrina hale sa sakong saidir. Kun an doktrina ni nsarong tawo hale sa saiya naglalaom siya na makakakua nin kaomawan para a saiyang sadiri; alagad kun nagtatrabaho siya para sa kaomawan kan saro na nagsugo saiya, kun siring, siya sinsero asin dai lamang magigin sarong impostor. Bako dawn a si Moises iyo an nagtao saindo kan Tugon? Alagad mayo ni saro sa saindo an minakuyog kan Tugon!” (Jn. 7:16-19).

An tataramon ni Jesukristo na ini nagpapatotoo sa sato na an mga sinasabi kan mga tawo dapat dai pagintiyendihon kan sarong sugo nin Dios. Si Moises mismo nadepisilan kan an mga tawo kaidto habong magdangog saiya. Alagad kan magpahiling siya nin mga darakulang tanda sa atubang kan mga tawo asin sa Faraon, sinda nagturubod sa saiya. Alagad an pinakamahalagang trabaho ni Moises para sa Dios na iyo an magtao kan Katugonan, an mga tawo dai man sana nakukuruyog sa Katugonan, maski kaidto asin maski ngonian. Kaya, para ki Jesukristo an mga komentaryo asi katuyawan kan mga tawo bale-wala para sa sarong sugo nin huli ta sagkod sa katapusan dai man sana sinda magkukuyog sa Dios, apuwera kaidtong mga handa na. An mga ini iyo na matao ni pag-omaw sa Dios huli ta may saro siyang sinugo para sa sainda.Alagad para duman sa dai pa handing mag-otob kan kabotan nin Dios, papadarhan sinda nin dakul na mga kasakitan asin mga pagtios tanganing mag-agrangay asin mag-arang sinda saiya, asin makamidbid sinda sa Dios. Kadaklan sa mga tawo arog man talaga kaini an ugali.

An problema dapit sa pagkumbesir sa mga tawo na bayaan asin magluwas sa Ehipto iyo an isusunod tang tatrataron.

Bakong pasil pera ki Moises asin Aaron an pagkumbensir sa mga Israelita na bayaan an Ehipto. Kun masakit para ki Faraon na tugotan nang magluwas an mga Israelita sa Ehipto na maresulta sa dakulang pagkawara nin mga gratis na trabahador sa saiyang mga konstruksyon, nagin depisil man para sa mga tawo na makumbensir na talikdan an saindang buhay sa Ehipto maski sinda inaapi asin inooripon duman.

Kan pinapili sinda na magtener sa Ehipto na kadakul an mga kadepisilan asin an pagluwas, o pag-estar, s disyerto na dai pa ninda aram an mga kadepisilan na naghahalat sa saidna duman, an mga tawo pinili an pagtener sa Ehipto. Para saida, man segurado sindang mabubuhay asin magagadan sa Ehipto kisa sa disyerto. Mala ngani ta kan yaon na sinda sa disyerto, an mga Israelita nagsarabi ki Moises na, “Bako daw igwa man nin mga lolobngan duman sa Ehipto tanganing darahon mo kami digdi sa disyerto tanganing garadanon? Anong karahayan an ginibo mo samo, na dinara mo kami paluwas sa Ehipto? Pinag-orolayan ta na ini sa Ehipto, bako daw iyo? Nagsabi kami, “Pabayaan mo na kami, mas gusto mi pang magtrabaho para sa mga taga-Ehipto!” Mas marhay pang magpap-oripon sa mga taga-Ehipto kisa magadan digdi sa disyerto!’” (Ex. 14:11-12).

Masakit na kumbensiron an mga Israelita na magbago pa nin estada, maski Dios pa an magboot. Maski bakong ideyal anpagkabuhay ninda duman sa Ehipto, alagad man segurado an saindang buhay duman nin huli ta idto an dagang nagimatan asin pinagdakulaan; na digdi na sinda mapagadan. Naglalaom an mga Israelita na maliwat nin pag-uugali an Faraon asin mabaliktad an saindang suwerte, kaya habo pa nindang bayaan an Ehipto. Depisil para sainda an pagvaya sa mga pagsuro-sadiri ninda sa Ehipto nin huli ta halawig na panahon an nakaagi tangani sanang makadamot sinda kan mga iyan. Dangan mawawara sana huli kan saindang kapabayaan ta nagturubod sinda sa sabi sana kan Dios. Diskarte an sekreto tanganing magtener sa Ehipto.

Nagin bagol an mga Israelita sa pangapodan nin Dios na bayaan an Ehipto. Nangaipo nin seisenta-isingkong taon sagkod na makumbesir sinda. Dakul na mga tanda asin ngangalasan na ginibo sainda nin Dios, kaiba an sampulong darakulang tanda na ginibo ni Moises sa daga kan Ehipto sagkod na nakumbensir an mga tawo asin an Faraon na magluwas na sa Ehipto. Kaiba man digdi an mga ipinadara nin Dios na mga kasakitan asin mga pagtios sa mga tawo.

c.       An ikatolong problema dapit sa katagasan kan Puso ni Faraon:

An ikatolong problema kan Dios sa kapinunan kan Exodo iyo an katagasan kan puso ni Faraon, katagasan na Dios man sana an kaggibo. “Ngonian na mabalik ka na sa Ehipto, maghanda ka na ipahiling ki Faraon an gabos na mga ngangalasan na itinao ko saimo bilang kapangyarihan. Ako mismoan mapatagas kan saiyang puso, asin dai niya papahaleon an mga tawo’” (Ex. 4:21; Sal. 105:25; Ex. 10:20).

Kan mag-atubang na si Moises ki faraon, sinupalpal tolos siya ni Faraon (Kad. 11:14). Nagsabi si Yahweh ki Moises, ‘Hilnga, gigibuhon ta kang siring sa sarong dios ki Faraon, asin an tugang mong si Aarom iyo an saimong magigin profeta. Ika mismo an mataram saiya kan gabos kong sinasabi sa saimo, asin si Aaron iyo an mataram ki Faraon na pahaleon na niya sa daga niya an mga akin i Israel. Ako mismo an mapatagas kan puso ni Faraon, asin mapahiling nin dakul na mga tanda asn milagro sa daga kan Ehipto, Dai madangog saimo si Faraon, asin iuunat ko an sakong mga kamot laban sa Ehipto asin iluluwas ko an sakong hukbo, an sakong banwaan, an mga aki ni Israel, hale sa dga kan Ehipto sa paagi nin darakulang kapangyarihan” (Ex. 7:1-4).

“Pagkatapus kaini, maduman si Moises asin Aaron ki Faraon asin nagsabi saiya, “Iyo ini an sabi ni Yahweh, an Dios ni Israel, “Pahalea na an sakong banwaan, tanganing utubon ninda an sarong  piyesta sa kalangtadan bilang pagsamba sako”’. Nagsimbag an Faraon, ‘Siisay si Yahweh na maghihimate ako saiya asin pahaleon ko si Israel? Mayo akong ,midbid na Yahweh, asin dai ko papahaleon si Israel’. Nagsabi sinda, “An Dios kan mga Hebreyo nagluwas tanganing magsabat sa samo. Tugute kaming magbaklay nin tolong aldaw sa disyerto tanganing magdolot nin sakripisyo para ki Yahweh samong Dios, o ta kun dai maibaba siya sa samo na may darang peste o espada’. Nagsimbag an hade kan Ehipto sa sainda, “Moises asin Aaron. Ano ta boot nindong pahaleonan mgatawo sa saindang mga trabaho? Balik kamo sa dating pagtatrabaho’. Ngonian na dakul nang marhay an mga tawong ini, boot nindong mapundo an saindang pagtatrabaho?’” (Ex. 5:1-5).

Arog kaini katagas an simbag kan Faraon sa mga isinabi saiya ni Moises. Alagad mapipiritan an Faraonna paharaleon an mga Israelita. “Hilnga ngonian kun paano ko kakastiguhon an Faraon. Mapipiritan siyang paharaleon sinda; oho, mapipiritan siyang paralayason sinda paluwas sa saiyang daga” (Ex. 6:1). Ako mismo an mapatagas kan puso ni Faraon,m asin magibo ni dakul na mga tanda asin ngangalasan sa daga kan Ehipto. Dai madangog saimo si Faraon, asin kun siring iuunat ko an sakong kamot sa Ehipto asin sa pakol nin kapanguarihan iluluwas ko an sakong mga hukbo, sakong banwaan, an mga kaakian ni Israel, hale sa daga nin Ehipto” (Ex. 7:3-4). Magibo an Dios nin mga tanda asin ngangalasan sa Ehipto laban ki faraon asin sa saiyang mga opisyal (Sal. 135:9). “Dai mdangog saimo an Faraon; tanganing magdakul an sakong mga ngangalasan sa daga kan Ehipto” (Ex. 11:9).

Pinatagas ni Yahweh an Faraon, hade ni Ehipto, asin rinalamag kan mag Ehipsyo an mga akin i Israel mantang siinda maogmang nagdudurulag. Sa parte ko, papatagason kong marhay an puso kan mga Egipsyo tanganing ralamagon sinda. Tanganing mapasakuya an kamurawayan, huli ki Paraon, kan bilog niyang hukbo, an saiyang mga karywahe, asin an saiyang mga parakabayo. Maaraman kan mga Egispyo na ako si Yahweh” (Ex. 14:8,17). “Banggi na kaidto kan ipinaapod kan Paraon si Moises asin Aaron. Nagsabi siya, ‘Bangon, ika asin an mga akin i Israel, asin lumayas na kamo sa banwaan ko. Lakaw asin magsamba ki Yahweh siring sa pighahagad nindo; daraha kamo sako nin sarong bendisyon’. Pinirit kan mga Egipsyo na maghedale an mga tawo sa paglayas sa daga ninda huli ta, an sabi ninda, ‘Kun dai, kita gabos magkakagaradan’” (Ex. 12:31-33). “Naogma an Egipto kan mahiling na sinda pahale na, pinaabotan niya sinda nin takig” (Sal. 105:38).“Pinalayas sinda kan mga Egipsyo”(Jdt. 5:12).

An talagang problemakanParaon iyo an saiyang salang suspetsa na matraydor sainda an mga Israelita. Ninhuli ta sinda dakulon nang marhay, tibaad mag-kampi sinda sa mga kalaban kan Egipto kun mangyaring magkaigwa nin giyera. Tanganing mauntok an saindang pag-dakul, tinawan sinda nin magagabat na trabaho sa pag-gibo nin mga ladrilyo, sa pagtipak nin mga gapo, sa paghakot asin pagtukdok kan mga gapong edipisyo na ipinapatugdok kan Paraon. An mayor na tuyo kan Paraon iyo an mga Isralita sa gratis na pagtrabaho sa mga proyekto asin konstruktion kan Paraon, kaya habo singang paharaleon. Kaya sinabi niyang makampi sinda sa mga kalaban, ini nin huli ta sa kasakitan nin kaoripnan na sindang namamatean tibad makaisip na ganiton kan mga Israelita an giyera tanganing makadulag sinda. Huli kaini, dai basta nagtugot an Paraon na makaharale an mga Israelita kan hagadon ini ni moises asin Aaron. An banta sa seguridad kan Egipto saro sanang sarahotan tanganing oriponan an mga Israelita. Alagad an pinakamayor na dahelan iyo an dakulang bentang itinao kan populasyon kan mga Ebreo para sa ekonomikong pagkabuhay kan Egipsyo nin huli ta nakakagratis sinda sa mga patrabaho ninda kan saindang mga edipisyo. Huli kan bentaheng ini, talagang nagmatagas an Paraon na paharaleon an mga Israelita.

PARTE II. ANO NAMAN AN KAMUGTAKAN TA NGONIAN

Sa enot na parte kaining papel pinagdiskusir nyato an kamugtakan kan Israel kaidto sosog sa impormasyon na itinao satuya kan Bibliya dapit sa pagpoon na estorya kan Exodo. An istoryang ini, magin may katotoohan o mayo, igwa nin sarong dakulang leksyon moral na boot nyatong maguno para sa presenting kamugtakan ta ngonian. Dai man logod kamo, o an siisay pa man na tawong nagdadangog ngonian kan sasabihon ko digdi, maaanggot sako kun kuahon ko an kamugatakn kan Israel kaidto asin itampad ko sa kamugtakan ta ngonian, asin gunuon ko an leksyon moral sa duwnag kamugtakan na ini asin iaaplikar sa kamugtakan ta.

Mayo akong ibang katuyhan sa gibo kong ini kundi ikapresentar sa tawo an ideyal na pagkabuhay na boot mangyari sato nin Dios, magin kaidto pa, ngonian na presente o sa panahon na maarabot. An ideyal nin Dios dai man nagbabago, kundi an pagkaintiyende sana kan tawo, asin an implementasyon ninda kan ideyal, an iyo sana an nagbabago. Kun masakit man na akuon an katotoohan dapit sa pagkukulang na naginibo kan tawo sa pag-abot niya kan ideyal, dapat na akuon niya iyan na maluwag sa boot nin huli ta tawo man sna siya asin bakong Dios. An tuyo nyato na ikatukdo an pagkukulang kan mga tawo asin gunuon an leksyon tanganing tabangan kita ngonian na abuton ta giraray am ideyal na buhay na gusting ipaabot nin Dios sa tawo sag abos na panahon kan pagkabuhay ninda digdi sa daga.

1.       An Bagong Faraon Nyato:

Duman sa enot na parte, nahiling na gayo nyato na bakong ideyal na buhay an itinao kan bagong Faraon kan Ehipto duman sa mga akin i Israel. Boot niyang ipagdahela sa ginibong [ang-aapi sainda sa paagi nin pag-oripon asin pag-gadan sainda sa magabat na pagtatrabahong gratis iyo an saiyang suspetsa na matraydor asin makampi sa mga kaiwal kan egipto tanganing magdulag an Israel hale sa mahigpit na pagkapugol kan Paraon sa sainda. An Egipto nagkasala sa ideyal na inibugtak kan Dios nin kasaysayan nin huli ta nagtrato sinda nin mga tawong dayuhan sa sainda . Kaya, nagentra an Dios sinurog an mga Israelitang inaapi, inabuso asin inuripon huli sana sa daing dating susupetsa o sarong maniobra nin pagbebentahe kan saindang pagkadayuhan sa dagang bako nindang sadiri tanganing papagtrabahohon na gratis asin daing toltol na kumpensasyon. Kaya, ipinaabot nin dios an saiyang mensahe sa mga taga-Egipto na, “Pahalea na an sakong banwaan!”

Huli kan satong pagkainosente sa dinalagan kan kasaysayan nin katawohan sa kinaban na ini, seguro dai ta man aram na an estoryang kan Exodo dai sana nangyari duman sa mga Israelita kundi paulit-ulit na nangyari nan a-eksperyensyahan nin tawo an siring na kamugtakan kaidto kan mga Israelita an mabasa nyato sa mga pahina kan kasaysayan kan mundo sa bilog na planetang Daga.

Kun gusto nindo nin sarong konkretong halimbawa na an sinabi kong ini may katotoohan asin ebidensya sa kasaysayan, dai na kita magpara-harayo pa kundi balikan nyato an kasaysayan kan satong nasyon na Pilipinas sa panahon kan mga Kastila. Ano an nakasurat diyan sa mga pahina kan panahon na iyan na kita sinakop kan mga panahon na iyan na kita sinakop kan mga dayuhan na Kastila? Bako dawn a, sa ngaran nin relihiyon, an mga magurang ta kaidto, an entering populasyon na Pilipino, pirit na pinatrabahong gratis tanganing magturogdok nin mga katedral, simbahan, mga eskuwelahan, ospital asin iba pang mga edipisyong pampubliko? An gabos na nahihiling nindong mga edipisyong gibo sa gapo asin ladrilyo na gikan sa panahon kan mga kastila, iyan gabos produkto nin pirit na pagtatrabaho kan pilipinong populasyon kaidto.Sa ngaran kan Dios, inapi asin inuripon an mga katutubong Pilipino sa sadiri nindang daga kan mga dayuhan na “Paraon”, an mga Prayleng kastila, kuwatrosiyentos na taon an nag-aagi na pinagmaltrato an mga Pilipino. Siring duman sa mga Israelita kaidto, nag-arang asin nag-agrangay sinda sa Dios. Nin huli ta dara kan mga kastilang dayuhan an ngaran kan Dios, nadepisilan an Dios kun saen siya makampi: kun sa mga dayuhan na Prayleng Kastila o sa mga sinakop na tawo? Idtong dai nakatios kan grabebeng pag-maltrato, duminurulag sa mga kabukidan asin mga kadlagan tanganing, arog kan mga Israelitang ilinuwas ni Moises sa Kapangyarihan kan Paraon, ipadagos an pag-samba ninda sa Dios diyan sa kadlagan. An kadaklan kan populasyon, dara kan takot sa makapangyarihan na Paraon asin huli sa pagtubod na diskarte an sekreto tanganing magtener sa Egipto dangan sa pagtubod ninda sa Egipto sinda namundag kaya diyan man sinda mapagadan, an padagos na nagpasakop asin nagin sunod-sunoran sa mga dayuhan na Prayleng kastila. Kan magka-rebulasyon kan taon 1898 sa Pilipinas, pinaralayas an mga dayuhan na Kastila, alagad an mga Prayleng na iyo na nagamit kan releheyon nin Dios tanganing mang-api asin mang-oripon nin mga Pilipino asin nagkua kan saindang mahiwas na kadagaan an dai man pinaharale asin yaon pa digdi sa Pilipinas sangod ngonian.

Iyo ini an prueba sa sinabi kong exodo na nangyari sa mga Israelita kaidto sangkod ngonian nagpapadagos pa asin nangyayari. An ideyal na pagkabuhay na boot ikatao sa mga akin in Dios an haros dai pamaabot asin nangigin sarong pangaturugan asin pantasya sana. Sangod ngonian igwa pa man giraray nin mga tawong sakim asin burat sa kapangyarihan na minagamit asin mina bentahe sa kapwa  tanganing padagos na magpayaman asin magdanay sa kapangyarihan. Kadakul na mga tawo, an entering populasyon nin mga tawo, an nag-titios nin labi-labing kadakulaan, kasakitan, kriminalidad asin pagka-api huli sa kasakiman asin kapasloan sa kapangyarihan nin nagkakapirang tawo sana. Kun ipadagos nyato an pag-adal kan satuyang presenting kamugtakan sa ksaysayan kan Pilipinas, mahihiling nyato na an lumang Iglesia Romana na pinapamayohan kan mga Prayleng Kastila kaidto, pinapamayohan pa man giraray ngonian kan mga Prayle, alagad bako nang kastila gabos kundi mga pilipinong Prayle na. An mga putting prayle kaidto naribayan nin mga morenong prayle, alagad an mga ugali asin estilo nin pamumuhay pareho man giraray. Mas grabe pa ngani an satong kamugtakan ngonian, nin huli ta an nag-aapi asin nag-ooripon sato mga kapwa-pilipino na asin bakong mga dayuhan na tawo.

Annamamayokan lumang Iglesia Romana digdi sa satong diocesis sarong Pilipinong Dominikanong Prayle. Ano an saiyang pinagkaiba duman sa mga Kastilang Dominikanong Prayleng nag-aarabot digdi sato kaidto na nagpaturogtok nin mga simbahan, eskuwelahan asin mga ospital sa paagi nin pirit na pagtatrabahong gratis sa ngaran kan satong Dios? An pilipinong dominkanong Prayleng ini nagpapatukdok pa man giraray nin mga simbahan, parokya, eskuwelahan asin mga ospital sa paagi kan satong gratis na pagtratrabaho nin paghagad nin mga kontribusyon asin donasyon sa mga tawo. An pilipinong dominikanong Prayle ini nag papayaman kan saiyang sadiri sa paagi ninpagtransaksyon kan mahiwas na kadagaan na kinuang pirit kaidto sa mga katutubong Pilipino. An Pilipinong Dominikanong Prayleng ini nabubuhay sa sarong mahulong pagkabuhay sa magayon niyang palasyo, na kumpleto gabos nin mga ayudante asin mga babae, asin nabubuhay na garo hade. Tanganing mamantenir niya an sarong kaining estilo nin pagkabuhay, ginagamit niya an mga kapadean sa Parokya bilang saiyang mga ahente, tanganing magkolekta nin kuwarta sa paagi nin pagbabakal kan mag serbisyo kan Iglesia.

Kan uminabot digdi an pilipinong Dominkanong Prayle ini kan taon 1984, dai siya nag-abala sa pagpapinto kan satong mga komunidad kan Fatima, sa Siyudad kan Iriga. Sa sinkuwentang konunidad na yaon kaidto digdi sa diosesis, duwa o tolo n asana an yaon ngonian, asin an mga ini mayo nin mga katekista asin mga presbiterong nag-aatendir.

Siring kan Bagong Paraon kaidto kan enot na Exodo, an pilipinong dominikanong Prayle nagsususpetsa na an mga komunidad na ini, arog man kan mga ibang mobimiyento nin pagbabago sa Iglesia romana, matraydor asin mabaralyo sa mga kalaban sa saktang pagrelihiyon, dangan mabaraya na saiya. Kaya, ipinasara niya an gabos na komunidad tanganing an mga tawo magin sunod-sunoran na sana sag abos na trabaho na gusto niyang ipagibo sa sainda . Tinarawan niya sinda nin magagabat na trabaho nin pagtukdok nin mga bagong kumbento asin simbahan sa mga Parokya, asin iba pang mga trabaho arog baga kan paghagad nin mga limos asin kontribusyon sa mga tawo. Kontra siya sa mga grupo sa parokya na nag-aadal kan Bibliya tanganing magdanay an pagka-ignorante kan mga tawo sa tataramon kan Dios. An bagong Paraon nyatong ini gusto na magkuyog asin masunod an mga tawo sa mga tataramon ninda na tawo man sana an ginigikan. Nganian, mamidbid nang gayo nindo an sinasabi kong Paraon naa kapareho kaidtong bagohan na Paraon sa estorya kan Exodo.

Kaya, an kamugtakan kaidto kan mga Israelita duman sa Egipto asin an makusog na tataramon nin Dios na ipinaabot kaidto duman nangyayari asin naootob na sa sato ngonian.

An satong bagong Egipto kun saen naghahade an Paraon na iyo an Dominikanong Prayle iyo an lumang Iglesia Romana. Ini an Egipto na habong bayaan kan kadaklan na tawo nin huli ta digdi na sinda nakagimata asin digdi na sinda mapagadan. An pagtubod ninda ngonian iyo na an Dios mapadara nin bagong Paraon na marahay, na masangle sa maraot na presenting Paraon, kaya dai na kaipuhan na maghale pa sa Egipto. Ta kun magpadara an Dios nin bagong Paraon na masangle sa maraot na Paraon na ini, magkakabalik an dating karahayan asin suwerte sa satong dating Egipto.

An arog kaining opinion kan mga tawo, kontra sa plano nin Dios. An talagang mangyari nin Dios iyo an bayaan na nyato sa Kalangtadan (Gibo 7:38). An bagong Iglesia o Kumunidad na ini iyo an magdodolot saiya nin tamang pagsamba asin pagomaw diyansa disyerto. Kaya, dai puwede na magdanay kita sa laog kan lumang Egipto asin magpasakop sa saiyang lumang relihiyon nin huli ta sosog sa plano nin Dios hahamakon asin pupuhoon niya an Egipto kaiba kan saindang mga Dios. Kun kitamatener sa laog kan Egipto, makakaiba kita sa saiyang pagkatunaw asin kapahamakan, nin huli ta nag-abot na an panahon na kakastiguhon nin Dios an Egipto asin papabayadon siya kan gabos niyang krimen na naginibo kontra sa banwaan nin Dios.

2.       An satong mga Kateskista:

An problema kaidto nin Dios ki Moises, kun minsan, iyo man sana an Saiyang problema sa satong mga katekista ngonian. Nin huli ta an mga katekista tawo man sana asin bako man na mga Dios, an mga depekto asin kaluyahan ninda iyo an ginigibo nindang sarahotan tanganing sayumahan an pagsugo sa sainda nin Dios. Kaya, kaipyhan na tawan man sinda tanda na sinusugo sinda nin Dios. Kun an tanda na itinao kaidto ki Moises iyo an sungkod niya na binugtakan nin tolong kapangyarihan, iyo man giraray an itatao nin Dios sa satong mga katekista ngonian, na iyo tanda nin pagtubod na may tolong armas nin pagtukdo, pagsagwe asin paghatol.

                 Idtong mga dati tang katekista na nagdara sato sa luwas kan Egipto pasiring sa disyerto kaidto marayo na ngonian asin pinabarayaan na sana kita na magsolo sa paglakaw sa Dalan. Pagkatapos na kita iluwas sa Egipto, basta na sana kitang pinabayaan asin ipaon ki Paraon asin an saiyang mga ganib na mga soldados. Sinda an nagralamag sato asin pirit kitang pinabaralik sa Egipto, nin huli ta an satong mga katekista na iyo an satong mga moises asin Aaron naenot na duminurulag.

                An depekto kan mga katekista na nag-akay sa sato paluwas sa Egipto iyo na dai ninda ginamit an sugkod nin Pagtubod na itinao sa sainda nin Dios. Tibaad kan mahiling ninda an Paraon asin an mga ganib na hukbo kaini na nagraralamag, inarapon ninda an saindang mga sungkod kan sinda naenot pang duminurulag. Makamuro-mundo an pangyayaring ini. Kaya, kun igwa kita nin mga katekistang susugoon sa saindo ngonian, dapat na dai niya pagwarraon an sungkod nin Pagtubod na itinao sa saiya nin Dios sa pag-otob kan saiyang mahalagang misyon.

3.       An mga tawo:

Dapat na akoon nyato na may problema an Dios sa mga tawo asin mga miyembro kan satong mga parokya. Kun sinda inaalok asin kinukumbensir na mag-iba sato asin bayaan na an Ehipto, an pirmeng isinasabi ninda iyo na digdi na sa Ehipto an saindang nagimatan, kaya digid na sana sinda mapagadan. Naglalaom sinda na an gabos mabago diyan sa Ehipto, kun siring, dai kaipuhan magharale pa.

An iba nagtutubod  na nasa diskarte n asana nin sarong tawo kun paano magdanay na buhay asin matrangkilo sa tahaw kan gabos na pagtios asin kasakitan diyan sa laog kan Ehipto. Alagad an mga tataramon na ini minakontra  sa palno nin Dios. An kagustuhan nin Dios iyo na magluwas sa luma tanganing mangyari an bago. Kaya, an mga tawong ini nangangaipo pang yugyugon nin Dios sa paagi nin pagpadara nin darakulnag mga tanda asin ngangalsan sa Ehipto sa paagi ni Moises.

Masakit kimbensiron an mga tawo na magbago nin pagkabuhay sa paagi kan pagluwas sa Ehipto. Makusog an atraksyon asin puwersa kan Ehipto. Miinapaseguro an mga tawo na dai sinda maloko nin siisay pa man, maski Dios mismo an nagsasabi na bayaan ninda an saindang mga seguridad asin pagsuro-sadiri sa lumang Ehipto. An Ehipto iyo sana an aram nindang lugar. An saindang pagkabuhay asin asenso sa lugar na disyerto dai ninda neseseguro. Para sainda, an  luma, mski masakit pero aprobado na. An bago, maski magayon asin sarong ideyal na pagkabuhay, alagad mayo pang tawo na nakakaseguro asin nakaprobar na estaran, asin, kun siring, mayo pang kaseguruhan. Kaya, iyan an itinatalaw kan mga tawo na magluwas pasiring sa disyerto huli ta tibaad msala pa sinda.

Kaya nagni, dakul sa mga  miyembro kan komnidad an naghalat na pasarhan an saidang komunidad tanganing magbalik sa Dios asin maghanap saiya. Kaipuhan na apihon muna sinda kan saindang Faraon antes na mahiling an kahalahagahan kan saindang komunidad. Igwa man nin mga maogma sa pagsara kan komunidad, ni huli ta mangyayari an linalaoman na pagbabalik ninda sa dating kanugtakan ninda sa Egipto. Dakul sa mga miyembro kan komunidad na dai na nagbabalik sa Egipto kundi nagpadagos nin paglakaw sa ibang dalan pagsiring sa ideyal na pagkabuhay.

PARTE III. AN LEKSYON MORAL ASIN AN BAGONG PANGAPODAN PARA SA PRESENTENG PANAHON

Aram niyato na an Dios na nagpapamidmid kan saiyang sadiri sa Bibliya iyo an pirming nagpapagiromdom asin nagtatao sa tawo kan sarong ideyal asin proresibong pagkabuhay. Para sa Dios, an sarong ideyal na pagkabuhay may asenso, karahayan, katiwasayan, trangkilidad asin pantay na oportunidad para sa gabos na tawo. An ideyal na pagkabuhay na ini iyo an pagmidbid kan tawo kan saiyang pagkadepende sa kabotan asin kagustuhan nin sarong Dios na yaon sa itaas.

An kamugtakan kaidto nin mga Israelita sa pagpoon kan Exodo nagpapahiling nin sarong adal kun paano mabuhay an tawo sa sarong kamugkatakan na mayo sa ideyal na pagkabuhay. Mantang an mga Egipsyo na minimidbid nindang sarong makapangyarihan na among iyo an nag-aasenso asin nag-uuswag an pamumuhay, an kabaliktaran naman iyo an pagtios sa makuring kaapihan asin kaoripan an yaon sa mga Israelitang nakikidayo sa sainda. Malinawna harayo ini sa ideyal na ipinagboboot nin Dios nin huli ta mayo ta mayo an pagkapantay asin pagkapareho para sa mga opurtinidad sa buhay.

An siring na pagkabuhay iyo man an nahihiling nyato sa satong presenting kamugtakan kan satong pagkabuhay sa satong mga parokya asin diocesis. Sa haloy na panahon, dai kita nakanamit nin pantay na tratamyento hale sa satong mga makapangyarihan na among sa relihiyon kundi kita nagin oripon ninda huli kan satong pagigin ignorante sa tataramon nin Dios. Ngonian na tinatukdoan kiya dapit sa tataramon nin Dios, pirit ninda pinapabalik sa satong dating pagka-ignorante asin pagka-inosente. Saindang ipinasara an satong mga komunidad tanganing pabalikon kita sa pagsunod sa mga debosyon relihiyosa na saindang mga inimbento sana. May suspetsa sinda na magdulag man kita sa satong lumang Egipto na iyo an Iglesia Katolika Romana. Kun siring dai na kita mapapa kinabangan ninda saindang mga darakulang proyekto asin maluhong pagkabuhay.

An leksyon moral para sa kamugtakan tang ini yaon sa mensahe kan Kad. 18:5-9. An tekstong ini ibinugtak nyato sa sarong awit na may titulong “Sa enot na Pasko”.

An awit na ini may mensaheng dapat na isagibo nyato magpoon ngonian, lalo na an mapapadapit sa sarong “tagong sakripisyo” na ipinagboot nin Dios na gibohon kan mga Israelita kan enot na pasko.

ESKATON -PSB 23

Pag-adal  sa Biblia Bilang 23

Tema: An ESKATON (Limbo, Sheol, Purgatoryo, Langit) – An Kinaban na maabot

20 Hunyo  1998

An mga sitas asin tekstong makukua sa Bibliya dapit sa mga minasunod:

A.      SHEOL

Gn. 37:35 – An gabos niyang mga aking lalaki asin mga aking babae uminabot tanganing rangahon siya, alagad nagsayuma siyang magparanga. Nagsabi siya, ‘Nagtatangis akong mababa sa Sheol, kataid kan sakong aki.’ Nagtangis an saiyang ama para saiya.

Gn. 42:38 – Alagad nagsabi siya, ‘Dai nindo iiiba an sakong aking lalaki, huli ta an tugang niyang lalaki gadan na ngonian asin siya na langa n nawawalat^e. Kun may maraot na manyar isa saindong pagbiyahe na makulugan siya, isusubol nindo akong paibaba sa Sheol nagtatangis na nakaduko an sakong payong maputi na an mga buhok.’

BIl. 16:30  - Alagad kun si Yahweh gumibo nin sarong bagay na talagang bago, kuna n daga bumuka kan saiyang nguso asin halunon sinda, sinda asin an gabos na yaon sainda, tanganing bumaba sindang buhay sa Sheol^d, dangan maaaraman nindo na an mga lalaking ini nagsikwal ki Yahweh.’ (Komentaryo d – Sarong tataramon na dai aram an ginikanan; irinerepresentar kaini an pinakahararom na parte kan daga, Dt. 32:22, Is. 14:9, aspba. Minapasiring diyan an mga gadan, Gn. 37:35; 1 Sam. 2:6, aspba.; parehong makukua diyan an mga banal asin mga mararaot, 1 Sam. 28:19; Sal. 89:48; Ezk. 32:17-32, na minaerok na mayong kolor an buhay, Qo. 9:10; mayong pag-omaw na minagikan diyan pasiring sa Dios, Is. 38:10. An doktrina nin pagpremyo asin padusa pagkatapus nin pagkagadan asin an pagbangon kan hawak sa pagkagadan iyo an minapukaw sa paglaom kan mga salmista, Sal. 16:10-11; 49:15; alagad bako pang malinaw na gayo an pagkaesplikar sagkod na harani na an pagtapus kan peryodo kan AT, Kad. 3-5 (kun saen ikinabit in isa paniniwala sa imortalidad, hilnga Kad. 3:44+); 2 Mac. 12:38+.)

Dt. 32:22 – Iyo, sa sarong kalayo an luminaad hale sa sakong kaanggotan, malaad ini sagkod sa irarom kan Sheol; tutumtomon niya an daga asin an gabos niyang tinanom, kakalayohan kaiyan an mga pundasyon kan mga kabukidan. Hilnga Sal. 78:14,21-22, Jer. 15:14, 17:4.

1 S. 28:13 – An hade nagsabi, ‘Dai ka matakot! Ano an saimong nahihiling? Sinimbag si Saul kan babae, ‘Nakakahiling ako nin sarong kalag^e minaitaas hale sa daga^f. (Komentaryo e asin f – ^e Sa Hebreo, sarong elohim o superman, Hilnga Gn. 3L5; Sal. 8:5. Digdi sa lugan lang na ini ginagamit siya para sa gadan. ^fMInabangon ini hale sa Sheol, an irarom na kinaban kan mga gadan, hilnga BIl. 16:35+.).

1 S. 28:19 – Dagdag pa kaini, sa aga ika asin an mga aki mo makakaiba ko^h, siring mana n hukbo kan Israel huli ta itatao ini ni Yahweh sa kapangyarihan kan mga Filesteo.’ (Komentary h – Sa Sheol, an parehong eerokan kan marhay asin maraot, Hilnga Bil. 16:33+).

1 S. 2:6 – Si yahweh an minatao nin buhay asin kagadanan, minadara paibaba sa Sheol asin minahawas.

2 S. 12:23 – Alagad ngoniain na gadan na siya, taano ta ako mag-aayuno? Puwede pa daw na ikabalik ko siya giraray? Ako makakadiyan saiya^f alagad siya dai makakabalik sako.’ (Komentaryo f – Sa Sheol, an eerokan kan mga gadan, Hilnga Bil. 16:33+).

Jb. 3:17-19 – Diyan sa iraromi, dai na nagkakasiribot an mga maraot na tawo, diyan an mga pagal minapahingalo, mga priso, an gabos pinabayaan na magtoninong, dai na nadadangog an mga kurahwa kan…Diyan sa irarom, saralak sana an nasa halangkaw asin an mga nasa ibaba, asin an oripon libre sa saiyang kagurangnan. (Komentaryo i – Sa Sheol, hilnga Bil. 16:33+).

Jb. 7:9 – Siring na an panganuron napipnaw asin nawawara, an siisay man na minapsiring diyan sa Sheol dai na minasakat giraray^f. (Komentaryo f – Sa 10:21; 14:7-22, 16:22, Hilnga 2 S. 12:23, Sal. 88:10m, asbpa. Asin digdi, inaako kan kagsurat an komun na pagkaisi na an pagbalik hale sa Sheol imposible. Hilnga Bil. 16:33).

Jb. 10:21 – Antes ako magduman sa lugar na dai na nin balikan, an daga na madiklom asin hararom na aninoi, kun saen an romarom asin karibokan iyong naghahade, asin an mismong liwanag siring sa nanok nin kabanggihan (Kometrayo i - Sa Sheol, hilnga Bil. 16:33+).

Jb. 14:13,22 – Kun puede mo sana akong taguon sa Sheol, asin lindongan ako duman sagkod na makaagig an saiong kaanggotan – magbugtak nin sarong talaan na aldaw na ako maromdoman – huli ta kun gadan na an tawo makakabalik pa daw siya sa buhay? Mayo nin anupaman siyang namamatean kundi an saiyang sadiring hawak, dai na makakapag-agrangay kundi para sa saiyang sadiring buhayj (Komentaryo g asin j – ^gMayo nananambitan an sarong pagbalik hale sa Sheol pagkagadan, Hilnga 7:9+, maski ining iniisip na sitwasyon minapabor sa posibilidad. Simpleng napipiritan si Job na mag-imahinar nin sarong masisirongan na lugar na bakong an dagang ini, mantang an langit nakatalaan para sa Dios, Hilnga Sal. 115:16. Kun puede lang si Job makapagtago sa sarong lugar sagkod na an kaanggotan maglipas, makakapag-arang girary siya sa sarong Dios nin pagkaherak. Pinapa-asenso an ideyang in isa vv. 14-17, nahihiling nyato na si Job minahalat akn saiyang ‘relyebo’ mantang an Dios, naglipas na an kaanggotan, minahidaw na mahiling giraray si Job; an anuman na posibleng kakundian pinatawad na asin kun siring gabos na kasalan nalingawan na); ^j – ‘buhay’. Kun siring, sa Sheol igwa nin natatadang pagkaaram kan sadiri; hilnga Bil. 16:33+. Sinasabi kan kagsurat na puwedeng sa madiklom na lugar mayo nin pag-iisip o mayo nin labot sa iba apuwera sa sadiri niya, o na nagkakaigwa siya nin paghidaw duman sa mga aldaw kan saiyang daganon na buhay).

Job 17:13 – An sako na lamang na binabantayan iyo an pagerok sa Sheol, asin an pagpakarhay ko kan sakong higdaaan sa diklom.

Job 21:13 – Minatapus an saindang buhay sa maogma, asin matoninong na minaibaba sinda sa Sheol.

Job 20:26 – Asin an gabos na madiklomⁱ naghahalat na magsakyada saiya.(Komentaryo i – An kadikoman nin Sheol, sr osa mga pestelensya nin Ehipto, Ex. 10:21-22).

Job 26:5 – Nayugyog an mga anino^b sa irarom kan daga; an mga katubigan^c asin an saindang mga linalang nagkatarakot. Sa mga mata niya, mayong laog an Sheol, an Perdisyon^d mismo mayong tahob. (Komentaryo b, c asin d – ^b’An Rephaim’, hil. Dt. 2:10+; puwedeng an mga gadan, hil. Sal. 88:10, o an mga maluya asin mayong kapangyarihan; ^cAn katubigan kan kairaroman, na tinatawohan sa popular na imahinasyon nin mga higanteng mababangis na hayop (monster) na dinaog kan paglalang, Hilnga 7:12+; ^dSa Hebreo ‘Abaddon’, hilnga Apo. 9:11, kaparehong tataramon para sa ‘Sheol’; an ginikanan seguro kan tataramon minatukdo sa sarong dios nin kairaroman na kinaban).

Jb. 38:16-17 – Nakapagbiyahe ka na daw sagkod na maabot mo an burabod kan dagat, o nagpasiring sa paglakaw sagkod na maabot mo an pinakahararom na kairaroman? Nahiling mo na daw an mga tata nin kagadanan o namidbid an mga tagalinig kan daga nin mga anino?^h (Komentaryo h – Daga nin Anino iyo an Sheol, Bil. 16:30+. Para sa ‘mga tata’ nin kagadanan, Hilnga Is. 38:10, Sal. 9:13, 107:18, Kad. 16:13).

Jb. 40:13 – Italbong mo ining grupo ninda sa daga, sarahi, na dai makaribok, sa irarom na prisohan^d (Komentaryo d – An tagong lugar iyo an Sheol, Bil. 16:30+. Kun saen an mga naino bongog asin pola).

Sal. 6:5 – Huli ta sa pagkagadan mayo na nin pagiromdom saimo: siisay an makakapag-awit kan saimong mga kaomawan sa Sheol?^c (Komentaryo c – Sa Sheol, hilnga Bil. 16:30+, an mga gadan matoninong na mga anino kan saindang nagin pagkatawo asin dai na nakikipagolay sa Dios, Is. 38:18, Sal. 30:9, 88:5,10-12).

Sal. 16:10 – Huli ta dai mo pababayaan an sakong kalag sa Sheol, ni tutugotan na an saro na saimong namomotan na mahiling an Bubon^g. (Komentaryo g – Ibinugtak kan salmista an saiyang puso ki Yahweh. An saiyang buhay na pagtubod asin lubos na pagdusay sa Dios minaapod para sa sarong pagkaurugos na minatindog lavan sa pagkawasak, kaya dapat mamibi siya na makalibre sa kagadanan na iyong minaputol kan pagkaugos na iyan, 6:5, Hilnga 49:15+. Dawa pa ngani maromarom pa, an paglaom na ini minadagos sa pagtubod sa resureksyon, Dn. 12:2, 2 M. 7:9+. Dakul na mga bersyon minagamit nin ‘korupsyon’ (pagkalapa) embes na ‘bubon’, hilnga Gibo 2:31. Ining tekstong ini, dawa pa ngani pinapanungod sa Mesias sa Judaismo antes an kristyanismo, nagkakamit nin lubos na kahulugan sa resureksyon ni Kristo).

Sal. 49:14-15 – Siring sa mga karnero na ikukudal sa Sheol, an kagadanan^f iyo an mapastor sainda sa pasabsaban asin an mga matanos magigin mas marhay kisa sainda. Maabot^g an kaagahan dangan mawawara an pasale na saindang ginibo, an Sheol iyo an magigin harong ninda! Alagad tutubuson nin Dios an sakong buhay na maabot kan kamot nin Sheol asin aakuon ako^h. (Komentaryo f, g asin h – ^fIsinapersona digdi, Hilnga Ho. 13:14, Jr. 9:20, Jb. 18:13, 28:22; ^gAn oras para sa paghukom sa eskaton asin an kapangganahan kan mga matanos, hil. 17:15+; ^hAn salmista minalaom sa Dios na ililigtas siya sa kamot nin Sheol. Dai puwedeng isabi na digdi nahihiling niya an posibilidad na ‘isasakat’ siya sa langit siring ki Enock asin Elias, hilnga 16:10+, 73:24, alagad an iniisip niya iyo na an ultimong kapaladan kan matanos na tawo iba man kan sa tawong daing dios asin an pakikiamigo sa Dios mayong katapusan. Ining bako pang malinaw na marhay na pagtubod sa sarong retribusyon na maabot nag-andam para sa ngapit na pagpahayag kan resureksyon nin mga gadan, asin buhay na daing kasagkoran, 2 M. 7:9+).

Sal. 55:15 – Mamiripit logod sinda sa ribok, umabot logod sainda an kagadanane, mahulog logod sindang buhay p asa Sheol – huli ta an Maraot nageerok sa saindang mga harong. (Komentaryo e – Bigla asin amay na kagadanan iyo an kastigo para sa mga maraot, 73:19, 102:24, Is. 38:10, Jr. 17:11, Jb. 15:12).

Sal. 88:3-12 – Huli ta an sakong kalag gabos nasa kasakitan, an sakong buhay nasa bungaw kan Sheol; ibinilang ako duman sa mga mahuhulog sa bubón, sarong tawong mayong kusog: sarong tawong nagsosolo-solo^c, kaiba duman nin mga gadan, idtong mga ginadan sa saindang mga lolobngan, kaidtong saimong nalingawan, idtong sinayumahan nin nagsasagang mong kamot. Ihinulog mo ako sa kasagkoran kan Bubon, duman sa pinakamadiklom, pinakahararom na lugar, ginagabatan kan saimong kaanggotan, linamos sa irarom kan saimong mga alon. Pinatumang mo an sakong mga amigo lavan sako asin pinakanos mo ako sa atubang ninda; nasa prisohan asin dai makakadulag, an sakong mga mata nasa pagluha sa kasakitan. Yahweh, bilog na aldaw inaarang taka, an sakong mga kamot nakaunat saimo; para daw sa mga gadan an saimong mga ngangalasan, mabarangon daw an mga kalag tanganing mag-omaw saimo? Siisay an maosip kan saimong pagkamoot sa lolobngan, kan saimong kaimbodan sa lugar nin perdisyon^d? Nadadangog mo daw na pinagoorolayan an saimong mga ngangalasan sa kadikloman, dapit kan saimong katanosan sa daga nin pagkatunaw? (Komentaryo d – Sa Hebreo, ‘Abaddon’, Jb. 26:6, 28:22, Tal. 15:11, Apo. 9:11).

Sal. 15:24 – An paitaas na dalan nin buhay iyo an para sa tawong madunong, tanganing malikayan niya an Sheol na nasa irarom^d (Komentaryo d – Mayo sa Griyego an ‘itaas’ asin ‘irarom’. An ‘dalan nin buhay’ puwedeng mangahulugan na kadagosan kan buhay sa daga; an pagirarom sa Sheol nangangahulugan na kagadanan. Ngapit nasabotan ini bilang iyo an dalan pasiring sa langitnon na kaogmahan).

Mga Awit 8:6 – Ibugtak mo ako siring sa sarong selyo sa saimong puso, siring sa pulseras sa saimong braso. Huli ta an saimong pagkamoot makusog siring sa Kagadanan, maimon na daing karayaan siring sa Sheol^j (Komentaryo j – Hil. Bil. 16:30+, personipikado digdi an Sheol asin puwedeng mas o menos pareho o kabaing sa kagadanan, Hilnga Tal. 27:20, 30:16).

Qo. 9:10 – Anuman na trabaho an saimong pinaplano, gibuhon mo mantang puede mo pang gibuhon, nin huli ta mayong akoplisimyento, ni pagplano, ni kaaraman, ni kadonongan sa Sheol na saimong padudumanan. (Hilnga 3:21, ‘Siisay an nakakaaram kun an espíritu nin tawo minapasiring paitaas o kun an espíritu kan hayop minapasiring pairarom sa daga?^d – Ining minaaging pagduda tama na tanganing tawan nin pagkatakot an kagadanan. An pantapus na mga tataramon kan libro bakong mas matakot; an buhay nin tawo minabalik sa Dios na nagtao kaiyan, 12:7).

Kad. 1:14 – An mabuhay – para digdi linalang an gabos; an mga bagay na linalang digdi sa kinaban igwa diyan sainda nin kahirahayan, diyan sainda mayong makukuang hilo, asin an Hadesⁿ mayo nin kapangyarihan sa ibabaw nin daga (Komentaryo n – ‘Hades’, an Hebreong Sheol, Bil. 16:30+, digdi minarepresentar bako kan lugar na eerokan kan mga gadan kundi an kapangyarihan kan personipikadong kagadanan, Hilnga Apo. 6:8, 20:14).

Kad. 1:16 – An mga mayong dios minaapod sa Kagadanan sa paagi nin gibo asin tataramon, binibilang siya bilang amigo, minapagal sinda para saiya, nakikipagkasundoan sinda saiya, asin magkakanigo na sinda magin mga kaalyado^q (Komentaryo q – An mga maraot iyo an ‘porsyon’ nin Kagadanan, siring na an Israel iyo an ‘porsyon’ nin Dios, Dt. 32:9, Zc. 2:16, 2 M. 1:26, asin siring na an Dios iyo an ‘porsyon’ kan mga maimbod na kalag, Sal. 16:5, 73:26, 142:5).

Kad. 16:13-14 – Huli ta igwa ka nin kapangyarihan sa buhay asin kagadanan, ika an minadara sa mga tata nin Hades asin minapabalik giraray^h. An tawo minagadan sa saiyang malisya, alagad dai niya puwedeng ikabalik an naghaleng espíritu o ikaligtas an sarong kalag na hinalon na kan Hades (Komentaryo h – Itinutukdo digdi kan kagsurat na an Dios igwa nin lubos na kapangyarihan sa buhay asin kagadanan, bako lamang na puwede niyang iligtas an siisay man sa pag-alaman nin kagadanan, Hilnga Is. 38:10-17, Sal. 9:13, 107:18-19, alagad malinaw n asa mas hararom na pagkasabot na puede man niyang ikabalik an sarong kalag giraray hale sa Sheol pasiring sa buhay na pisikal, Hilnga 1 Hde. 17:17-23, 2 Hde. 4:33-35, 13:21).

Sir. 21:9-10 – An pagtiripon nin mga barumbado siring sa tinumpok na alang na doot (sungo); minatapos sinda sa sarong malagablab na kalayo. (Bako pa ini an impyerno); an dalan nin sarong parakasala sarong makinis na sementadong tinampo, alagad an kasagkoran kaiyan iyo an bubón nin Sheol^c (Komentaryo c – Diyan sa Vulgatang Bibliya, ini an makukua, ‘alagad sa katapusan yaon an impyerno, kadikloman, kasakitan’. An duwang bersikulong ini minapapusog kan pagtubod sa retribusyon na ini segurado. Sa kaisipan kristyano minakahulugan sinda kan kastigo nin impyerno, Hilnga Is. 50:11, 66:24).

Sir. 14:16 – Kun siring magtao ka asin mag-ako, asin magpakakontento, nin huli ta sa Sheol dai ka puwedeng maghanap nin kasiraman.

Sir. 41:4 – Iyo ini an sentensyang itinao nin Kagurangnan sa gabos na linalang na nabubuhay, kun siring tano ta magreklamo k asa sarong bagay na marhay para sa Kahurohalangkawe? Dawa pa ngani an saimong buhay maghalawig nin sampulo o sanggatos o sangribong taon, an halaba kaiyan dai pag-iintiyendihon sa Sheol^c (Komentaryo c – Kun saen an pinakahalabang buhay natapus na asin kun siring nagtapos naman bilang sarong bagay na dapat kaaraan).

Is. 38:10 – Ako nagsabi: sa kaudtohan kan sakong buhay mahale ako pasiring sa mg apintoan nin Sheol, binawe mo sako an natatada ko pang mga taon.

Is. 38:18 – Huli ta dai ka inoomaw kan Sheol, dai ka inirorokyaw kan Kagadanan, idtong mga minadiyan sa irarom kan bubón dai na minapadagos nin pagsarig sa saimong kaimbodan.

Is. 28:15,18 – Minasabi kamo, ‘Nakipagtipan kami ki Mot^g, asin ki Sheol nakipagkasundo kami^h… Papatudon an saindong tipan ki Mot, asin paparaon an saindong pakikipagkasundo ki Sheol (Komentaryo g – Sa Hebreo ‘kagadanan’. Si Mot iyo an dios nin trigo, pagtambo asin kan kinaban sa irarom para sa mga Penesyo. Sa panteón kan mga Ehipsyo siya si Osiris).

Sir. 17:28-29 – Siisay sa Sheol an mag-oomaw sa Kahuro-halangkawe, kun digdi an mga buhay dai minataong kamurawayan saiya? Sa mga gadan, siring man duman sa dai na nabubuhay, an ngaran na pag-omaw midbid, an puwedeng mag-omaw sa Kagurangnan iyo idto sanang igwa nin buhay asin kahirahayan.

Ezk. 26:20 – Ihuhulog taka siirng duman sa mga minapairarom sa bubon, duman sa mga tawong anoy; papaestaran taka sa mga rehiyon in kairaroman, sa daing tapus na pagsolo-solo, kaiba kaidtong nasa irarom kan bubón, tanganing dai kan a makabalik pa asin makabuwelta sa daga nin mga buhayⁱ (Komentaryo i – An ‘bubon’ pareho kan ‘Sheol’, Hilnga Bil. 16:30+).

Ezk. 32:18 – Aki nin Tawo, patugtugon mo an tugtog sa gadan para sa dakulang populasyon nin Ehipto; isubol mo sinda, siya asin an mga aking babae nin mga nasyon sa saindang kamahalan, sa mga rehiyon sa kairaroman, kaiba kaidtong minapasiring sa irarom kan bubón.

Jon. 2:2-3 – Hale sa tulak kan sira namibi siya ki Yahweh, saiyang Dios; nagsabi siya^b: Huli sa kapurisawan minaagrangay ako ki Yahweh asin dinangog niya ako: hale sa tulak nin Sheol ako nagkurahaw, asin dinangog mo an sakong tingog. Ihinulog mo ako sa kairaroman nin tubog. Duman sa puso kan dagat, asin pinalibotan ako kan baha. An gabos mong alon, an saimong mga hukol, iyo an nagparigos sako. (Komentaryo b – An awit na ini may saralak na Salmo-teksto asin nakasurat bilang sarong salmong pasasalamat: pagsaysay nin mga inagihan na pagtios, asin estorya kun paano nakaligtas sinda. Para sa salmista, an grabeng peligro sarong ‘kagadanan’ asin an makaligtas sarong ‘resureksyon’; hilnga digdi an vv. 6,7,8. An dagat, an antigong ‘kaiwal’ nin Dios, hilnga Jb. 7:12+, hinihiling digdi bilang iyo an kahadean nin kagadanan mismo o iyo an dalan pasiring diyan. Kun siring an dramatikong ekspresyon kan awit na ini nahihiling digdi na iyo an nakapukaw ki Jesus, Mt. 12:40, Lk. 11:30, na gamiton an estorya ni Jonas bilang imahen kan saiyang tolong aldaw na pag-estar sa ‘puso kan daga’ (Sheol embes kan lolobngan, hil. Jon. 2:2-3); an kahadean nin kagadanan irineretrato bilang sarong paslong mabangis na hayop (moster) na dai puwedeng halunon si Kristo kundi iluwa siya (resureksyon). An analohiya kan kristyanong bautismo asin an resureksyon ni Kristo nagtulod tanganig gamiton sa tipolohiyang bautismal an pigura ni Jonas).

Ba. 2:17 – Hilnga kami, Kagurangnan, asiin pag-atid-atida; an mga gadan sa irarom kan Sheol, na hinalean nin hinangos an saindang mga hawak, bako an mga minatao nin kamurawayan asin maninigong pagotob sa Kagurangnan.

Mt. 16:18 – Asin sinasabihan taka: Ika si Pedro asin sa gapong ini papatindugon ko an sakong Iglesia. Asin an mga tata kan kinaban sa kairaroman dai maasir contra kaiyan^h. (Komentaryo h – Sa Griego Hades; sa Hebreo Sheol, an lugar na estarán kan mga gadan, hilnga Bil. 16:30+. Digdi an personipikadong “Tata” nangangahulugan kan mga kapangyarihan kan karatan na enot minadara sa tawo sa kagadanan nin kasalan dangan ultimo minabilanggo saiya sa daing tapus na kagadanan. An trabaho kan Iglesia iyo an paghawas kan mga pinili sa dominyon nin kagadanan, hale sa kagadanan nin hawak asin lalo na hale sa daing tapus na kagadanan tanganing darahon sinda sa kahadean nin langit, Hilnga Col. 1:13, 1 Co. 15:26; Apo. 6:8, 20:13. Sa trabahong ini an Iglesia minasunod sa saindang Maestro na nagadan, buminaba sa kinaban nin kairaroman, Hilnga 1 P. 3:19+, asin nagbangon-liwat, Gibo 2:27,31).

Jn. 5:28-29 – Dai kamo magngalas kaini, nin huli ta maabot an oras na an mga gadan mabangon sa saindang mga lolobngan sa tanog kan saiyang bosesⁱ: idtong naggibo nin marhay mabangon liwat sa buhay; asin idtong naggibo nin karatan, sa kondenasyon (Komentaryo i – Itinutukdo kaini an resureksyon kan mga gadan sa huring aldaw, Hilnga Mt. 22:29-32).

Gibo 2:23 – An tawong ini, na huli sa talagang katuyuhan asin kaidto pang pagkaaram nin Dios ibinugtak sa saindong kapangyarihan, kinua nindo asin ipinako sa krus sa paagi nin mga tawong nasa luwas kan Katugunan. Ginadan nindo siya alagad binangon siya nin Dios sa buhay, ilinibre siya sa mga kapurisawan nin Hades^q; huli ta imposibleng mapasa-irarom siya sa saiyang kapangyarihan…(Komentaryo q – An Hades iyo an Sheol, Bil. 16:30+, Mt. 16:18+. An vv. 26-28, kinua sa LXX. Sa Hebreong teksto an salmista minapamibi para sana sa pagkaligtas sa seguradong kagadanan ‘Dai mo tutugotan an saimong surugoon na mahiling an bubon’. Kun kaya an masunod na argumento minasikad sa Griyegong bersyon na, sa paagi kan pagribay kan ‘bubon’ bilang korupsyon siya mina-introdusir nin sarong bagong ideya).

Rm. 10:7 – O na pabubuweltahon nindo si Kristo hale sa pagkagadan – siring sa teksto: Siisay an maduman sa kinaban sa kairaroman^d  (Komentaryo d – Literal ‘an kairaroman’ – kan dagat sa Dt. 30:13, sa Sheol na inaplikar na kahulugan ni Pablo. Katakin kan tekstong ini, an Targum nagtaram na an pagbaba ni Moises hale sa Sinai asin an pagsakat ni Jonas hale sa kairaroman kan dagat).

Ep. 4:9 – Kan ini magsabi, ‘nagsakat siya’ bako daw na ini nangangahulugan na siya nagibaba^e diyan mismo sa ibabang mga rehiyon kan daga^f? (Komentaryo d – Literal “duman sa mga ibabang parte kan daga’. An pinakatamang interpretasyon iyo na ‘an daga’ iyo mismo an ‘ibabang rehiyon’ na binaban ni Kristo tanganing itao sa mga tawo ‘an mga balaog’, asin an argumento ni Pablo iyo na ‘an mga balaog na ini mahale sana duman sa saro na nagsakat na’. Alagad an kaputol na tataramon na ini puwedeng mangahulugan kan kahadean nin mga gadan na nasa irarom kan daga, Bil. 16:30+, na iyong binabaan ni Kristo bago siya nagbangon, 1 P. 3:19m).

1 P. 3:19 – Asin sa espíritu nagduman siya tanganing magsermon sa mga espiritung nabibilanggo^h (Komentaryo h – Isinasabi seguro kaini an dapit sa paghilig ni Kristo sa Hades, Hilnga Mt. 16:18+, sa tanga kan saiyang pagkagadan asin pagbangon, Mt. 12:40, Gibo 2:24, 31; Rm. 10:7, Ep. 4:9, Heb. 13:20. Siya nagduman ‘sa espiritu’, Hilnga Lk. 23:46, o mas marhay ‘sosog sa espiritu’, Rm. 1:4+, an saiyang ‘laman’ na gadan nakabitay sa krus, Rm. 8:3m. An ‘mga espiritung nasa bilanggoan’kun kiisay siya nag-‘sermon’ (o naghulit, nagrokyaw) nin kaligtasan iyo an minimidbid kan ibang parasurat na mga nakakadenang demonyo na sinasabi sa Libro ni Enoch (an ibang mga teksto pinakarhay tanganing paluwason na si Enoch, asin bakong si Kristo, an naghulit sainda). Kun kaya an mga espiritung ini naipairarom n asa kapangyarihan ni Kristo bilang Kyrios v. 22, Hilnga Ep. 1:21m, Ph. 2:8-10, asin an pagpasairarom na ini saiya ngapit papatunayan, 1 Co. 15:24m. Minasabi man an ibang mga parasurat na an mga espiritung ini iyo idtong mga nagkaralamos sa Dilubyo bilang kastigo alagad inaapod na ngonian sa buhay na daing kasagkoran kan pasensya nin Dios, hilnga 4:6. Sa Mateo 27:52m iyo an parehong estorya dapit sa pagpalibre ni Kristo sa tanga kan saiyang pagkagadan asin pagbangon, alagad an pinalibre digdi iyo idtong mga santo, an mga banal na naghahalat saiya, hilnga Heb. 11:39m, 12:23, asin tinawan kan katalingkasan kan banal (langitnon) na siyudad.

1 P. 4:6 – Asin nin huli ta siya iyo mana n saindang huwes, kaipuhan na an mga gadan hulitan man kan Marhay na Bareta^b, tangani na makaabot man sinda sa buhay nin Dios sa espíritu maski ngani uminagi na sinda nin paghukom kan saindang buhay digdi sa daga na minaabot sa gabos na katawohan (Hilnga Rm. 1:9+, 2 Co. 5:5+; Komentaryo b – Para sa paghulit na ini kan Marhay na Bareta sa mga gadan, Hilnga 3:19+. An ibang eskolar sa Eskritura ipinapakahulugan ini duman sa mga ‘espirituwal na gadan’, boot sabihon, idtong mga nagpepersegir sa mga kristyano na iyo an sinusuratan kan surat na ini).

Apo. 1:18 – Ako nagadan asin ngonian mabubuhay na daing kasagkoran, asin kapot ko an mg alyabe nin kagadanan asin kan kinaban sa kairaroman^p (Komentaryo p – Literal ‘kagadanan asin Hades’. An Hades iyo an lugar kan mga gadan, sarong Griyegong tataramon na pareho sa Sheol kan AT, Hilnga 16:30+. Si Kristo igwa nin kapangyarihan na butasan an mga kalag hale sa Hades, Jn. 5:26-28).

Apo. 9:11 – Bilang líder igwa sinda nin emperador ninda, an anghel kan Kairaroman, na an ngaran sa Hebreo iyo an Abaddon, o Apollyon^f sa Griyego. (Komentaryo f – An kahulugan iyo an Pagkaraot, o pagkarumpag).

B.      LIMBO

Sal. 139:15 – Ako midbid mo nang padagos, magpoon sa pagbantay na magkaigwang itsura an sakong mga tulang kan ako ginigibo pa sana sa hilom, tinatahing sabay-sabay sa limbo kan matris^f (Komentaryo f – Literal ‘sa irarom kan daga’).

Sal. 58:8 – Magruluyos logod sinda siring sa mga doot na nilinas, siring sa atol na natutunaw mantang siya nagkakamang, siring sa sarong aborsyon^c, na sinayumahan kan liwanag nin saldang! (Komentaryo c – Literal ‘an dai sa panahon na pangaki nin sarong babae’. Sa Griyego asin Syrianong bersyon ‘nin sarong babae’; an iba minasurat ‘kalayo’, ‘asin an kino’).

Sal. 51:5 – Aram mong iminundag akong may kasalan, sarong parakasala magpoon p asa oras na ko hinaman sa tulak^c (Komentaryo c – An tawo iminundag sa sarong estado nin kaatian, Jb. 14:4+, Hilnga Tal. 20:9, na iyo an sarong hilom na pag-ako kan pagkakiling niya sa karatan, Gn. 8:21. An pundamental na kaatian na ini iyo an inaarang bilang sarong makusog na dahelan, Hilnga 1 Hde. 8:46, na dapat konsideraron nin Dios. An doktrina kan kasalan na orihinal hayag na itutukdo, Rm. 5:12-21, katakin kan pagpahayag kan pagtubos ni Jesukristo).

Jb. 1:21 – Huba akong nagluwas hale sa tulak nin sakong ina, huba akong mabalik^k (Komentaryo k – Malinaw na ipinapareho an inang daga sa matris). Hilnga Gn. 3:19-20, 2:7, Qo. 5:14, 1 Tim. 5:7).

Jb. 3:3-13, 16-19 – Mapara logod an aldaw kun kasuarin ako iminundag, asin an banggi kun kasuarin hinaman sa tulak an sarong omboy na lalaki^a. Magin diklom logod an aldaw na iyan, dai man logod maisipan kan Dios sa itaas an aldaw na iyan, mayong liwanag an magbangraw logod diyan. Sadirihon na logod iyan kan madiklom asin hararom na anino^b, magkabiritin logod an mga kapanganuronan diyan, magtugpa logod diyan an eklipse. Oho, kaptan logod iyan kan diklom, dai na iyan ipagbali pa sa mga aldaw nin taon^c, dai na logod ipagbali sa pagbilang kan mga bulan. Mapungaw logod an bangging iyan, mayong magharaning mga kurahaw nin kaogmahan. Sumpaon logod ninda iyan na minasumpa kan aldaw^d, na handang pukawon an Leviathan^e. Madiklom logod an mga aldaw kan saiyang kaagahan, pahalata iyan nin mayong kamanongdanan para sa liwanag asin dai na nanggad makahiling kan nagbubukas na mga mata nin kaagahan, nin huli ta habo niyang pintoan sa sako an pwerta kan matris tanganing matago sa sakong mga mata an kamundoan. Taano ta ako dai nagadan na bagong mundag, dai pa nautsan mantang ako minaluwas sa tulak? Taano ta igwa duman in duwang paa na nag-ako sako, duwang soso na nagpasuso sako? Kun mayo seguro kan mg aini, nangangaturog na seguro ako ngonian na matoninong, patos sa nanok na pagkaturog, kaiba an mga hade asin mga haralangkaw na ministro kan daga na nagpatugdok para sa sadiri ninda nin mahihiwas na baul^f, o nin mg aprinsipe na igwa nin bulawan asin nin sobra asin mga harong na pano nin mga plata^g. O itinapok siring sa sarong omboy na nakuanan na dai nabuhay^h, siring sa mga dai namundag na omboy na dai nakahiling nin liwanag. Duman sa ibabaⁱ, dai na nagkakasibot an mga maraot na lalaki, duman an mga pagal nagpapahingalo. Mga priso, na pinabayaan sa katoninongan, dai na nakakadangog kan mga kinurahaw kan mga berdugo. Diyan sa irarom, an mga haralangkaw asin hababa sararo sana, asin an oripon nakalibre na sa saiyang kagurangnan. (Mga komentaryo ^a – Duwang nag-aabay na sumpa: saro para sa aldaw nin pagkamundag, an saro man para sa paghaman sa tulak; ^{b c d} – Puwedeng mga kaiwal kan liwanag, idtong nagtatrabaho sa diklom, hil. 24:13m, 38:15; o idtong mga siring ki Job na minasumpa kan aldaw na sinda iminundag; o mas posibleng mga pararawraw o mahikero na an mga sumpa asin orasyon tinutubod na nakakapademalas sa mga masuwerteng aldaw o makapagpa-eklipse, kun noarin an saldang hinahalon sa kadikit na panahon ni ‘Leviathan’; ^e - Leviathan (inaapod man na Dragon o Naglalayog na Halas) Hilnga 40:25+; Is. 40:25+, Is. 27:1, 51:9, Am. 9:3, Sal. 74:14, 104: 26, iyo an mabangis na hayop (monster) kan antigong kadikloman, Hilnga 7:12+, igwa nin sarong superstisyosong pagkatakot na an sarong makusog na sumpa iyo an makapukaw saiya lavan sa presenteng kamugtakan. An Dragon sa Apo. 12:3, na minasahawak kan kasumbikalan kan Maraot tumang sa Dios, igwa nin mga pag-uugali na pareho kaining halas nin Antigong kadikloman; ^f - Ini sarong tataramon na Hebreong nangangahulugan na ‘rumpag’, mga lugar na abandonando, alagad an konteksto minasabing ini mga panteon (na parating itinutugdok sa mga mayong tawong lugar); sarong posibleng pagtaram para sa ‘mga tawong minatugdok nin mga harong sa solong mga lugar’; ^g - Nahihiling sa saindang mga panteón, siring kan mga hade nin Ur o kan mga Paraon; ^h – Sa Sheol, Hilnga Bil. 16:30+).

Jb. 10:18-19 – Tano ta ilinuwas mo pa ako sa tulak? Nautsan na logod ako kaidto, dai nahiling nin arin p aman na mata, sarong linalang na dai nahaman, na darahon hale sa matris pasiring sa lolobngan.

Qo. 4:2-3 – Kaya, embes kaidtong mga buhay na nabubuhay pa, saludo ako duman sa mga gadan na nagadan na; mas paladan sa duwa iyo idtong dai namundag asin dai na nakahiling kan mga maraot na bagay na ginibo sa irarom kan saldang.

2 Sam. 12:14 – Alagad nin huli ta pinaanggot mo si Yahweh huli sa gaweng ini, an aking imumundag saimo magagadan.

Mt. 26:24 – An Aki nin Tawo masapo kan saiyang kapaladan, siring sa sinasabi kan mga kasuratan, alagad herak man sa tawo na iyong mapasaluib sa Aki nin Tawo! Mas marhay pa na an tawong iyan na dai na iminundag pa!

C.      PURGATORYO

2 Mak. 12:38-45 – An atang para sa mga nagadan sa ralaban^g (Komentaryo g – Iniisip ni Judas an pagbangon kan saiyang nagkagaradan na soldados, Hilnga 7:9+, alagad minadepende sa pagpatawad-sala sa ikaduwang kinaban. An pagbayad para sa saindang mga kasalan magaganar sa paagi nin pamibi, v. 42, asin an pagdolot nin sakripisyo, v. 43. Pagkatapus na sinda bangunon maako an mga soldados kan saindang premyo, v. 45. Iyo lang ini an teksto sa AT na nagsasambit kan sarong estado sa katangaan kun saen an mga kalag kan mga gadan linilinigan asin tinatabangan sa gibong ini kan mga pamibi kan mga buhay; an boot sabihon, purgatoryo.

D.     IMPYERNO

Ex. 13:22 – Dai lamang nahale an hariging panganuron na ibanhan an mga tawo kun aldaw, ni an hariging kalayo kun banggi^f (Komentaryo f – Sa Limang Libro ni Moises, an Pentateuko, makukuang namamanipestar an diosnon na presensya sa manlaen-laen na paagi: an hariging panganuron asin an hariging kalayo (Yahwistang tradisyon); an ‘madikom na ambon’ asin an panganuron (Elohistang tradisyon); ultimo, kaiba kan panganuron, an kamurawayan ni Yahweh, 24:16+, sarong nakakatomtom na kalayo na naghihiro mantang an Dios naghihiro (Sacerdoteng tradisyon), hilnga 19:16m+. Dakul an ginuno kan Theolohiya Mistikal sa mga ideya o imahen na ini).

Ex. 20:5 – Dai kamo dapat magsamba o maglingkod sainda. Huli ta ako, si Yahwehng saindong Dios, sarong maimon na Dios asin minakastigo kan mga pagkukulang kan ama sa saindang mga aki, sa mga maku-apo, sagkod sa ikatolong maku-apo kaidtong mga naoongis sako.

Ex. 24:17 – Sa mga mata kan mga aki ni Israel an kamurawayan ni Yahweh garo siring sa nakakatomtom na kalayo sa toktok kan bukod.

Dt. 6:15 – Huli ta si Yahweh na saindong Dios na nageerok diyan sa tahaw nindo iyo an sarong Dios na maimon; pwedeng lumaad laban saindo an saiyang kaanggotan asin paraon kamo sa lalawgon nin daga.

Dt. 7:10 – Na minakastigo sa saindang persona idtong mga naoongis saiya. Bako siyang atrasado sa pagrunot^c kan tawong naoongis saiya; pinapangyari niyang siya an makastigo sa persona (Komentaryo c – An ibang pagbasa ‘minaraot siyang mayo nin karibay’ (Hilnga Jr. 32:18). Ining bersikulo minadoon sa indibidwal na responsabilidad, Hilnga Dt. 24:16, sarong pag-uswag kan Ex. 34:7; igwa man si Ezekiel na ipapaabot ngapit).

Dt. 32:22 – Oho, sarong kalayo an nagkaraba hale sa kaanggotan ko, malaad iyan sagkod sa kairaroman kan Sheol; hahalunon kaiyan an daga asin an gabos niyang bunga, kakalayohan kaiyan an mga pundasyon kan mga bukid.

2 Hde. 1:10,12 – Sinimbag ni Elia san kapitan, ‘Kun ako sarong tawo nin Dios, humilig logod hale sa langit an kalayo asin totongon kamo asin an saindong singkuwenta katawo…Dangan huminilig an kalayo hale sa langit asin timtom siya asin an singkuwenta katawo.

2 Hde. 2:11 – Ngonian, mantang sinda naglalakaw na nagoorolay, sarong karuwahe nin kalayo asin mga kabayong kalayo nagbutwa, nagpatahaw saindang duwa; asin si Elias nagpasiring sa langit sa aripuros.

Jdt. 16:17 – Herak man sa nasyon na minatumang sa sakong nasyon! An Makapangyraihan na Kagurangnan magkakastigo sainda sa aldaw nin paghukom. Mapadara siya nin kalayo asin mga ulod sa saindang laman asin magtatangis sinda nin kulog sagkod pa man.

Jb. 15:20,30 – An buhay nin sarong tampalasan mayong katapusan na pasakit, an mga nakatalagang taon para sa berdugong pamayo nabibilang na, sarong dilang kalayo mapaluyos kan saiyang mga lumbod na ugbos; ipapalid kan duros an saiyang burak.

Jb. 20:26b-29 – Sarong kalayo^j na bakong tawo an nagsulo iyo an mahalon saiya, asin matomtom kan anuman n anatada sa saiyang tolda. An saiyang mga karatan ipapahayag kan kalangitan, matindog an daga lavan saiya. Iaatong an saiyang harong nin sarong baha, asin iaatong iyan sa Aldaw nin Kaanggotan. Iyo iyan an kapaladan na itinalaan nin Dios sa mga tampalasan, iyan an pamanang itinao saiya nin Dios. (Komentaryo j – An kikilat. Hilnga man an Jb. 1:16 para sa ‘kalayo nin Dios’ na iyo na kikilat, 2 Hde. 1)

Sal. 21:8-10 – Hahalean nin tahob kan saimong kamot an lalawgon an gabos mong mga kaiwal, an gabos na naoongis saimo kan saimong toong kamot; gigibuhon mo sinda siring sa naglalaad na hurno sa aldaw na ika magbutwa. Sa saiyang kaanggotan hahalunon sinda ni Yahweh asin uubuson sinda nin kalayo; paparaon m osa daga an saindang mga kaakian, an saindang mga desendensya hale sa mga aki nin tawo.

Mga Awit 8:6 – Itala mo ako siring sa sarong selyo sa saimong puso, siring sa pulseras sa saimong braso. Huli tan an saimong pagkamoot makusog siring sa kagadanan, maimon na daing ampat siring sa Sheol^j. An kurab kaiyan siring sa kurab nin kalayo, an dilang kalayo ni Yahweh mismo.

Sal. 89:46-48 – Yahweh, sagkod noarin ka matago? Sagkod pa man? Gurano pa kahalawig magkakalakaga an saimong kaangotan siring sa sarong kalayo? Romdoma ako, an natatada sakong halipot na oras asin an guid na pinagdestinuhan mo kan katawohan. Siisay na tawo an magdadanay na buhay asin dai makakahiling nin kagadanan? Siisay an makakadulag sa mga kuko nin Sheol? (Hilnga mana n Sal. 79:5).

Dt. 4:24 – Huli ta si Yahwehng saindong Dios sarong nakakatomtom na kalayo, sarong maimon na Dios^d (Komentaryo d – An ‘pagkamaimon’ nin Dios iyo an sobra niyang pagkamoot, Hilnga 5:9, 6:15, 32:16,21, aspba.; Ex. 20:5, 34:14, 2 Co. 11:2. Para sa ‘kalayo’ hilnga Ex. 13:22+, 24:17, aspba.).

Sal. 90:7-11 – Kami man natomtom kan saimong kaanggotan asin nangingirhat huli ta nababangit ka; mantang giniromdom mo an samong mga kasalan sinisiyasat mo an samong mga sekreto sa paagi kan saimong sadiring liwanag. An samong mga aldaw minalipas sa irarom kan saimong karingisan- an samon buhay minasagkod sana sa setentang taon, otsenta kun marhay an salud alagad anas sinda kapurisawan asin kasibotan – minatapos sa sarong pagkimat, asin kita mayo na. Siisay na daw an nakamate kan enterong kusog kan saimong kabangitan, o makanuod na matakot sa karupitan kan saimong kabagsikan?

Sir. 7:16-17 – Hare na pagpadakulaa an mga grupo nin mga parakasala, romdoma na dai mag-aabala an kabangitan. Magin mapakumbaba kang marhay, nin huli ta an kastigo para sa mga daing dios iyo an kalayo asin an ulod.

Sir. 21:9-10 – An pagtiripon nin mga tawong barumbado siring sa sarong tumpok nin sungo; matapos sinda sa sarong malagblab na kalayo. An dalan nin parakasala sarong makinis na tinampong sementado, alagad ini minatapos sa bubón nin Sheol^c (Komentaryo c – Sa Vulgatang BIbliya, an nakasurat ‘alagad an katapusan iyo an impyerno, kadikloman, kasakitan’. An duwang bersikulong ini minapatotoo kan kaseguruhan nin retribusyon. Sa kristyanong kaisipan sinda minapakahulugan kan kastigo nin impyerno, Hilnga Is. 50:11, 66:24).

Is. 10:16-18 – Kun kaya mapadara si Yahweh Sabaoth nin sarong mararang helang sa mataba niyang mga soldados; sa irarom kan saiyang kasaganahan, sarong kurab an malaad siring sa nakakatomtom na kalayo. An liwanag nin Israel magigin sarong kalayo asin an saiyang Sarong Banal sarong dilang kalayong naglalaad asin minatomtom kan mga tunok asin balagon sa sarong aldaw. Raraoton niya an rambong akn saiyang kadlagan asin kakahuyan na nagbubunga, kalag asin hawka man; magigin siring iyan sa sarong tawong may helang na nautsan.

Is. 50:11 – Alagad kamo, kamo an napakurab sa kalayo, asin nagkakayab sa mga baga. Kun kaya tagbang kamo sa kurab kan saimong kalayo, sa mga baga na saimong sinuloan. Kaya an sakong kamot iyo an makastigo saimo asin mahigda ka sa kasakitan.

Is. 66:24 – Asin sa pagluwas ninda mahihiling ninda an mga bangkay nin mga lalaking nagrebelde sakuya. An saindang ulod dai magagadan ni an saindang kalayo mapaparong; sinda magigin maati sa gabos na katawohan.

Dn. 12:2 – Duman sa mga nanganagturog sa alpog kan daga dakul an mabangon, an iba sa buhay na daing kasagkoran, an iba sa kasusupgan asin daing tapus na disgrasya^b (Komentaryo b – Saro sa mga mahalagang teksto sa AT dapit sa pagbangon (resureksyon) kan hawak, Hilnga 2 Mak. 7:9+). Hilnga man an Mt. 25:46 asin Jn. 5:29).

Zep. 1:18b – Sa aldaw kan kaanggotan ni Yahweh, sa kalayo kan saiyang pagkamaimon, an gabos na daga matotomtom. Oho, huli ta boot niya na raoton, tapuson, an gabos na nageerok sa daga.

Mt. 3:12 – An saiyang nigo yaon n asa saiyang kamot; lilinigan niya an saiyang ginikan na salog asin titipunon niya an saiyang trigo sa saiyang kamalig; alagad an ata saiyang susuluon sa kalayong dai nasisigboⁱ – (Komentaryo i – An kalayo nin Gehenna na sagkod p aman sige an kurab tanganing tunawon an arin man na dai nalinigan (Is. 66:24; Jdt. 16:17, Si. 7:17, Zp. 1:18, Sal. 21:9 asbpa.).

Mt. 7:13 – Lumaog kamo sa hayapit na trangkahan, huli ta an dalan pasiring sa perdisyon halakbang asin mahiwas asin dakul an minalakaw diyan; alagad an dalan pasiring sa buahy sarong hayapit asin depisil na dalan, asin pipira sana an nakakasumpong kaiyan.

Mt. 8:12 – Alagad an mga sakop kan kahadean papaluwason sa diklom, kun saen yaon an pagtangis asin pagragot kan mga ngipon^e (Komentaryo e – Sarong ilustrasyon eskriptural para sa pagkadismaya asin kabigoan nin mg atampalasan sa pagkahiling na an mga matanos pinepremyohan, Hilnga Sal. 35:16; 37:12; 112:10; Jb. 16:9. Ki Mateo ini ginagamit bilang deskripsyon nin sumpang kastigo; sa 13:42,50; 22:13; 24:51; 24:30, idinadagdag an nagkakalayong hurno).

Mt. 18:9 – Kun an saimong mata iyo an magdara saimo sa pagkakasala, hulwata asin tapokan iyan: mas marhay para saimo na maglaog sa buhay na may sarong mata, kisa may duwnag mata asin itatapok sa impyerno nin kalayo^d (Komentaryo d – Sa Hebreo ‘Gehinnom’, sarong kababan na lugar sa Jerusalem na kaidto naatian nin pagsakripisyo nin mga omboy, Lv. 18:21+. Pagkalihis nin mga [anahon ining ngaran ginamit na para isabi an lugar nin pagtapok asin kastigo para sa mga tampalasan – na inaapod nyatong ‘impyerno’, Hilnga mana n Mt. 5:29-30).

Mk. 9:43 – Kun an saimong kamot iyo an magin dahelan kan saindong pagkakasala, putola iyan; mas marhay para saimo na makalaog sa buhay na may kabiadian, kisa igwa nin duwang kamot asin mapa-impyerno, duman sa kalayo na dai nasisigbo^d. Asin kuna n saimong bitis iyo an magin dahelan kan saimong pagkakasala, putola iyan; mas marhay na lumaog ka sa buhay na pilay, kisa igwa nin duwang bitis asin mapa-impyerno. Asin kun an saimong mata iyo an magin dahelan kan saimong pagkakasala, hulwata iyan, mas marhay na lumaog k asa kahadean nin Dios na may saro sanang mata, kisa igwa nin duwang mata asin itapok diyan sa impyerno kun saen an saindang ulod dai nagagadan ni an saindang kalayo nasisigbo. Huli ta an gabos aasinan nin kalayo^e (Komentaryo e – An pagpalasang kalayong ini nangangahulugan na primero iyo an penalidad kun saen an parakasala kinakastigo asin sa panahon na iyan minapreserbar saiya o kun dai iyo an nakakalinig na kalayo nin mga pagbalo kun saen an sarong maibod sa Dios nagigin mahamot na dolot para sa Dios, Hilnga Lv. 2:13 (kun saen digdi makukua an idinagdag na ‘asin an lambang tinomtom na dolot kaipuhan na asinan nin asin’). Minaluwas na an v. 50, Hilnga Mt. 5:13, ipinasalipit digdi na mayong ibang dahelan kundi an pagsambit kan tataramon na ‘asin’).

Lk. 12:5 – Isasabi ko saindo kun siisay an dapat nindong katakotan: katakotan nindo siya na, pagkatapos na siya gumadan, igwa nin kapangyarihan na magtapok sa impyerno. Oho, sinasabihan ta kamo, siya an katakotan nindo.

Jn. 5:28-29 – Dai kamo magngalas kaini, nin huli ta maabot an oras na an mga gadan mabangon sa saindang mga lolobngan sa tingog kan saiyang bosesⁱ: idtong naggibo nin marhay mabangon liwat sa buhay; asin idtong naggibo nin karatan, sa kondenasyon (Komentaryo i – Itinutukdo kaini an resureksyon kan mga gadan sa huring aldaw, Hilnga Mt. 22:29-32).

Jn. 8:12 – Si Jesus, an ilaw kan kinaban^b – Kan si Jesus magtaram giraray sa mga tawo, nagsabi siya: ‘Ako an ilaw kan kinaban; an siisay man na minasunod sako dai siya maglalakaw sa kadikloman; magkakaigwa siya kan liwanag nin buhay’ (Komentaryo b – An pagbutwa asin paguswag sa BT kan temang ilaw-diklom malinaw na marhay na ikakasusog sa tolong mayor na ugat:

1.      Siring na an saldang iyong mina-ilaw sa tawo sa saiyang dala, kaya anuman na minadara sa tawo sa dalan niya pasiring sa Dios minimidbid na ‘ilaw’; kaidto iyo iyan an Katugonan, an Kadonongan asin Tataramon nin Dios, Qo. 2:13; Tal. 4:18-19, 6:23; Sal. 119:105; Hilnga Rm. 2:19; alagad ngonian iyan si Kristo, Jn. 1:9, 9:1-39, 12:35, 1 Jn. 2:8-11; Hilnga 2 Co. 4:6, na ibinabaing duman sa maliwanag na panganuron na naggiya sa mga Israelita, Jn. 8:12, Hilnga Ex. 13:21m’ Kad. 18:3m; iyan man an saiyang mga parasunod kun saen an liwanag kan sadiring perpeksyon nin Dios minabanaag sa katawohan, Mt. 5:14-16; Lk. 8:16; Apo. 21:24;

2.      An ilaw iyo an simbolo nin buhay, kakontentohan asin kagaya-gayahan, siring na an diklom para man sa kagadanan, kamundoan asin kasakitan, Jb. 30:26, Is. 45:7; Hilnga Sal. 17:15+; kun siring, kadikloman  an pagkaoripon, liwanag an liberasyon asin pagligtas sa panahon mesianiko, Is. 8:22 – 9:1; Mt. 4:16; Lk. 1:79; Rm. 13:11-12. An ilaw na ini maliwanag maski sa mga paganong nasyon, Lk. 2:32; Gibo 13:47, sa paagi ni Kristo na iyo an Ilaw, Jn. 8:12; Ep. 5:14; maliwanagon na marhay an ilaw na in isa kahadean nin langit; Mt. 8:12; 22:13; 25:30; Apo. 22:5; Hilnga 21:3-4;

3.      An magkasalungat na ‘ilaw-diklom’ nangyaring ginamit para sa parehong magkalaban na kinaban nin Karahayan asin Karatan (Hilnga an mga tekstong Essene kan Qumran). Kaya, sa BT, igwa nin duwang ‘emperio”; an saro si Kristong Kagurangnan, an saro naman si Satanas, 2 Co. 6:14-15; Col. 1:12-13; Gibo 26:18, 1 P. 2:9, an lambang saro naghihingoa na mag-kagurangnan, Lk. 22:53, Jn. 13:29-30. An mga tawo pwedeng magin ‘mga aki nin liwanag’ o ‘mga aki nin kadikloman’, LK. 16:8, 1 Th. 5:5, Ep. 5:7-8, Jn. 12:36, sosog sa kun an saindang buhay nagogobyernohan kan liwanag (Kristo) o kan kadikloman (si Satanas), 1 Th. 5:4m, 1 Jn. 1:6-7, 2:9-10, asin an mga gibo-gibo ninda iyo an minapamidbid kun siisay sinda, Rm. 13:12-14, Ep. 5:8-11. An pag-abot kan Ilaw iyo an minalinaw kan pagkakaiba (paghukom) nin tawo sa tawo, nin huli ta an pagdatong na ini minapirit kan lambang saro na magpili asin magpahayag kan saiyang sadiri kun para saen siya o lavan siya kiisay , Jn. 3:19-21, 7:7, 9:39, 12:46, Hilnga. Ep. 5:12-13. Alagad sarong aldaw an gabos magigin marahay, asin sarong aldaw masuko an kadikloman sa liwanag, Jn. 1:5, 1 Jn. 2:8, Rm. 13:12).

Rm. 12:19 – Dai ka magprobar na magbalos, mga amigo; isarig nyato iyan sa anggot^g nin Dios (Komentaryo g – Literal ‘magpadara sa kaanggotan’; seguro an anggot nin Dios na naghahalat na magkastigo nin kasalan).

1 Co. 10:22 – Gusto ta daw na paanggoton an Kagurangnan; mas makusog daw kita kisa saiya?

Heb. 2:2 – Kun idtong panuga na nangyari sa paagi nin mg anaghel naprobaran na garo totoo na an lambang pagbare asin dai pagkuyog minadara nin saiyang sadiring maniningong kastigo, kun siring seguradong dai kita makakalibre sa kastigo kun ipapasipara ta an kaligtasan na ipinanuga sato.

2 Pedro 2:4 – Kan magkasala an mga anhgel, dai sinda pinaligtas nin Dios: ipinadara niya sinda sa kairaroman na kinaban asin ibinilanggo niya sinda sa madiklom na mga kuweba sa irarom kan daga tanganing langubon duman sagkod sa aldaw kan Paghukom.

Sant. 3:6 – An dila sarong kalayong siring kaiyan. Sa gabos na parte kan hawak, an dila sarong enterong kinaban na maraot sa saiya man sana^c: nakakaulakit iyan asa bilog na hawak; namakotan iyan kan kalayong hale sa impyerno mismo, minamakotan man kaiyan an enterong ruweda nin linalang^d (Komentaryo c asin d – ^c - Literal ‘an dila…sarong kosmo nin karatan’, boot sabihon ‘kinaban ini nin katampalasanan’ o puede man na ‘adorno ini nin katampalasanan’; ^d – Literal ‘minapalaad kan ruweda (an iba, and alagan) nin linalang’ (an boot sabihon, kan kinaban) ‘asin pinalaad man kan Gehenna’).

Apo. 14:10 – Paiinumon sinda nin arak kan kaanggotan nin Dios na handa, liputok, sa kopa kan saiyang kaanggotan; papasakitan sinda sa kalayo asin asufre^k sa atubang kan mga banal na anghel asin kan Kordero, asin an aso kan saindang pagpasakit maitaas sagkod pa man na mayong kasagkoran (Komentaryo k – An danaw nin naglalaad na asupre iyo an lugar kun saen an mga tampalasan kakastiguhon, Hilnga 19:20, 20:10, 21:8)

E.      LANGIT

Dt. 32:8-9 – Kan itao nin Kahuruhalangkawe an pamana sa mga nasyon, kan binurubaranga niya an mga aki nin tawo, itinalaan niya an saindang kasagkoran sosog sa bilang kan mga aki nin Dios^e; alagad an porsyon ni Yhaweh iyo an saiyang banwaan, si Jacob iyo an kahirasan na pamana niya…Kalangitan, mag-omaw saiya, magtaong galang saiya an mga aki nin Dios^p! Mga nasyon, makipag-ogma sa kaiba nin saiyang banwaan, an mga embahador nin Dios magsaysay kan saiyang kapangyarihan! Huli ta ibabalos niya an dugo kan saiyang surugoon, tatawan niya n aman nin marhay an saiyang mga kaiwal, papagbayadon niya idtong mga naoongis saiya asin linigon an daga kan saiyang banwaan.’ (Komentaryo e asin p – e An mga aki nin Dios (o kan mga dios) iyo an mga anghel, Jb. 1:6+, an mg alangitnon na konsursyo, hilnga v. 43 asin Sal. 29:1; 82:1, 89:6, Hilnga Tb. 5:4+; sa nanonongod digdi sinda iyo an mga anghel na katambay nin mga nasyon, Hilnga Dn. 10:13+. Alagad si Yahweh mismo an nangangataman ki Israel, an saiyang sarong pinili, Hiknga Dt. 7:6+; p).

1 Mak. 2:21 – Ilikay logod kita kan langit na magtalikod sa Katugunan asin sa pag-utob kaiyan^d (Komentaryo d – Digdi sa 1 Mak parating ginagamit an ‘langit’ para sa ‘Dios nin langit’ sarong clase nin pagtaram na uso kan panahon nin mga taga-Persia, Hilnga 3:18-19, 50,60; 4:10,40; 9:46, 12:15. An kag-pakarhay kan 1 Mak. Sistematikong linilikayan an pag-gamit kan diosnon na ngaran).

Jb. 1:6 – Sarong aldaw an mga Aki nin Dios^f nagrilingkod sa atubang ni Yahweh, asin saro sainda yaon si Satanas^g (Komentaryo f asin g – ^fHilnga 38:7, Gn. 6:1-4; Sal. 29:1; 82:1; 89:6. Ini iyo an mga linalang na superhumano na iyo an minabilog kan kunsorsyo asin konsilyo nin Dios. Minimidbid sinda bilang mga anghel (An LXX ginagamit na ‘an mga anghel nin Dios’); ^gBoot sabihon ‘an Adversaryo’ (o Kaiwal). Malinaw na sarong terminong legal, Hilnga Sal. 109:6, alagad nagpadagos na nausong termino para sa sarong maraot na linalang, Zk. 3:1-2, asin nadagusan nang nagin sarong persona; na ngaran, 1 Kron. 21:1, kan kapangyarihan nin karatan, Hilnga Lk. 10:18. Sa Apo. 12:9; 20:2, pareho nin duman sa Dragon, sa Diyablo, sa Halas, hilnga Gn. 3:1+, mga alternatibong ngaran o personipikasyon para sa maraot na espíritu. Digdi, siring sa halas kan Gn. 3, si Satanas minatentar (minasugot) sa tawo na magkasala).

Sal. 8:2 – Sa itaas kan kalangitan inaawit an saimong kamahalan kan mga nguso nin kaakian, mga omboy sa takyagc. Iminugtak mo an saimong kampo na pusog laban sa saimong mga kalaban tanganing madaog an saiyang mga kaiwal asin mga rebelded (KOmentaryo d – An boot sabihon iyo an pirmamento o an langitnon na baul (Gn. 1:6) kun saen nakatindog an pusog na kampo kun saen sinasakyada nin Dios an saiyang mga kalaban (Mi. 1:2, Sal. 2:4, 150:1).

Sal. 2:4 – An Saro na an trono yaon sa langit nagngingising nagtutukaw, pinaguulog-ulog sinda ni Yahweh.

Kad. 9:8,10 – Sinasabihan mo akong magtukdok nin sarong templo sa ibabaw kan saimong banal na bukid, sarong altar sa siyudad kun saen ipinatindog mo an saimong tolda, sarong kopa kaidtong sagradong tabernakulo^e na saimong inandam sa kapinunan…Subulan siya hale sa banal na kalangitan, ipadara mo siya hale sa saimong trono nin kamurawayan tanganing tabangan ako asin magtrabahong kaiba ko asin tukdoan ako kun ano an ikinakaogma mo.

Mt. 3:2 – Magsolsol kamo, huli ta an kahadean nin langitc harani na (Komentaryo c – Embes na ‘kahadean nin Dios’ Hilnga 4:17+. An pagtaram na ini nababagay sana para ki Mt. Asin minapahiling kan remordimiento kan mga Judio na minagamit nin mg aibang tataramon para sa diosnon na ngaran).

Mt. 16:19 – Itatao ko saimo an mga lyabe nin langit; anuman na gakodan mo digid sa daga ibibilang na gakod duman sa langit; anuman na butasan mo sa daga ibibilang man na butas sa langitⁱ (Komentaryo i – An siyudad nin Dios, siring nanggad sa siyudad nin kagadanan, igwa mamn nin mga trangkahan. Si Pedro iyo an may kapot kan mga lyabe. Kaya, trabaho niya an pagbukas asin pagpinto sa gabos na minaabot sa kahadean nin langit sa paagi kan Iglesia. An ‘pag-gakod asin pagbutas’ iyo an mga estriktong terminong pangmaestro; enot sa gabos an mga terminong ini may disiplinaryong kahulugan: an saro ‘gakod’ (kondenado sa) o ‘butas’ (abswelto sa) ekskomunyon. An ikaduwang kahulugan ninda iyo an may koneksyon sa mga desisyon na pang-doktrina o panghusgado: an sarong opinyon may gakod (bawal) o butas (itinutugot). Sa harong ni Dios, si Pedro iyo an taga-kontrol (an minasimbolo kaini iyo an mga lyabe, hilnga Is. 22:22). Sa obligasyon na iyan, gigibuhon niya an pangdisiplinang kapangyarihan nin pag-ako o pagpaluwas kaidtong iniisip niyang dapat; sa saiyang apgadministrar kan comunidad, magibo man siya nin magkakanigong desisyon sa mga bagay na may relasyon sa mga doktrinang tutubudon asin mga moral na gawe. An mga sentensyang itatao niya asin an mga kapahayagan na gigibuhon niya raratipikaron sa langit. An mga eskolar sa kasuratan kan mga katoliko minatubod na an mga panugang ini bako sanang angay ki Pedro kundi sa saiya man na mga kasalihid. Maski in bakong hale mismo sa tekstong ini, an konklusyon na ini minimidbid na legal nin huli ta mawot ni Jesus na malinaw na maseguro an futuro kan saiyang Iglesia sa paagi nin pagpatindog nin sarong pamamahala na dai marurumpag sa pagkagadan nin Pedro. Duwa pang teksto, Lk. 22:31m asin Jn. 21:15m, dapit sa primasya ni Pedro minatukdo na an operasyon kaini yaon sa lado nin pagtubod; minaindikar man ini na ginigibo siya kaini na pamayo bako sanang kan Iglesia pakatapus kan pagkagadan ni Kristo kundi kan grupo nin mga apostol diyan mismo).

Mt. 18:14 – Magingat kamo na dai nindo pamunduon an siisay sa mga saradit na ini, huli ta sinasabi ko saindo na an saindang mga anghel sa langit danay na yaon sa atubang^e kan saindong ama sa langit^f (Komentaryo e asin f – ^eLiteral ‘pirmeng nakahiling sa lalawgon’, sarong tataramon sa bibliyang nangangahulugan na an sarong konsorte yaon pirme sa atubang kan hade, hilnga 2 S. 14:24, 2 Hde. 25:19, Tb. 12:15; ^fIdagdag v. 11 ‘Huli ta an aki nin Tawo nagpadigdi tanganing iligtas an nawawara’, Hilnga Lk. 19:10). Hilnga vv. 1-4.

Gibo 7:49, 55-56 – Sa langit iyo an sakong trono asin an daga sakong tongtongan, anong harong an papatindugon mo para sako, anong lugar an itatao mo sako tanganing sakong pahingaloan? Bakong an gabos na ini gibo kan sakong mga kamot?...Pano kan Espiritu Santo nagtingkalag si Esteban sa langit asin nahiling an kamurawayan nin Dios, asin si Jesus nakatindog sa toong kamot nin Dios^q. Nagsabi siya, ‘Nahihiling ko na nabuksan an langit, asin an Aki nin Tawo nakatindog sa toong kamot nin Dios.’

DOKTRINA DAPIT KAN LANGIT

1.      Langit an apod sa baúl nin halangkaw na pirmamento - Gen. 1:9; Sal. 19:1. An mamarang daga nasa irarom kan langit (Gen 1:9, 7:19). Sa irarom kan asul na pirmamento (Sal. 78:23; 113:4; Sir. 16:18; Is. 24:21; Dn. 3:36). An langit may mga ventana (Gen. 8:2).

2.      An ginikanan kan langit (Gen.  2:1,4) iyo an Dios. Hinaman ni Dios an kalangitan (Gen. 1:1; 1 Kron 16:26b; Ne. 9:6; Hud. 13:24; Est. 4:17; 2 M. 7:28; Sal. 33:6, 89:6; 96:5; 102:25; 115:15; 124:8; 121:2; 146; 6; 136:5), ipinakong pusog (Tal. 3:19; 8:27). Sinangkapan nin mga la,para (Tal. 13:2), binugtakan nin mga ventana (Gen. 8:2), asin  ilinatag (Jer. 10:12; Dn. 4:23).

3.      Ibinugtak nin Dios an kalangitan sa itaas na mas halangkaw kisa sa daga (Is. 55:9). Ini may tolong suson. An pinakaharaning suson kan kalangitan iyo an asul na pirmamento, magpoon sa aire (Tb. 12:20) na yaon sa itaas nin kadagaan asin kadagatan (Dn. 4:10; Gen. 1:2), sagkod kan namumugtakan nin mga bitoon, saldang, bulan asin mga panganuron. An apod kan Bibliya sa enot na suson na ini nin kalangitan iyo an “langit”. An ikaduwang suson nin kalangitan iyo an espasyo sa luwas kan enot na langit (Jb. 26:7). An ikatolong suson nin kalangitan iyp an pinaka-itaas na langit (Lk. 2:14; Heb. 4:14), an ikatolong langit (2 Co. 12:2), na nakareserba sa Dios (Jb. 14:13g), asin mas halangkaw sa gabos na kalangitan na sinakatan ni Jesukristo (Ep. 4:10). An lambang suson nin kalangitan may sadiring langit, an langit nin kalangitan (Ne. 9:6), an kalangitan may sadiring kalangitan (1 Hde. 8:27). An apod sa particular na suson iyo an “langit”, an apod sa kagabsan kan mga langit iyo an kalangitan.

4.      An langit na nakareserba sa Dios iyo an banal na langit (Sal. 20:6) asina n Dios na nag-eerok digdi iyo an sarong Banal hale sa langit (Sir. 48:20), an Dios nin langit (Dan. 2:11;  Ez. 1:2; Is. 45:1m; Hud. 5:8; Apo. 11:13), asin an Hade nin langit (Dan. 4:34), asin an Ama sa langit (Mt. 5:16; 6:1; Jn. 3:21; 15:8; 1 Co. 10:31). An enterong kalangitan na saiyang nasasakopan iyo an inaapod na Kahadean in langit (Mt. 4:17; 5:18-19; 6:33). An kahadean nin langit igwa nin sekreto (Mt. 13:11), asin kayamanan (Mt. 6:20; 19:21). Minahilig siya sa ibaba hale sa kalangitan (Sal. 18:9-10), tanganing magbisita (Sal. 80:14). Nakalunad siya sa sarong kerubin (Sal. 104:4), naglalayog na may maitom na panganuron sa irarom kan saiyang mga bitis (Sal. 18:9), asin nagpaitaas sa ibaabw kan mga pakpak kan duros (Sal. 18:10; 104:3). Naghilig siya sa daga asin nahiling an basura asin sa kalangitan an mga ilaw kan mga lámpara maromarom na (Jer. 4:23; Lam. 3:50). Nagmata siya asin nagluwas hale sa kalangitan (Zech. 2:17). Siya an sarong Namal na huminilig paibaba (Dn. 4:10; Mi. 1:3) asin maabot hale sa langit (Hab. 3:3). Minahuruhod siya sa ibaba (Is. 63:15; 64:1-2), asin nagtataram (Is. 1:2) sa paagi nin hurug-hudog na iyo an saiyang boses (Sal. 18:13; 68:33; 96:11; Jer. 10:12). Minamasdan (Jb. 28:24), siisay an makakatago (Am 9:2)?

5.      An ibang ngaran na inaapod sa kalangitan iyo an Paraiso nin Dios (Lk. 23:43; 2 Co. 12:4; Apo. 2:7), asin kahadean (Lk. 23:42) o “langitnon na kahadean” (2 Tim. 4:18). Kun mapasiring sa kalangitan, igwa nin hagyanan na an toktok minaabot sa kalangitan (Gen. 28:12), dangan may mga tata an langit (Gen. 28:17; Sal. 78:23), may lyabe (Mt. 16:19) tanganing ini mabuksan (Mk. 1:10; Jn. 1:51; Gibo 7:56; Apo. 4:1). Dangan maaabot an sarong siyudad (Heb. 11:16; 13:14), an bagong Jerusalem (Apo. 3:12; 21:2); yaon digdi sa laog kan siyudad nakatugdok an sagradong Palasyo sa banal na lugar  (Mika 1:2-3) nakatugdok sa ibabaw nin katubigan (Sal. 29:9c; 104:3,13). Iyo ini an eerokan, an harong nin Dios (Gen. 28:17; 1 Hde. 8:30,50) na yaon sa kaitaasan (Jb. 22:12) nin langit (Sal. 123:1). An saiyang harong (Mal. 3:10) yaon sa dai mahiling na liwanag (1 Tim. 6:14). An saiyang banal na eerokan (Zak. 2:17) iyo mana n eerokan kan mga dioses (Dn. 2:11) sa halangkaw asin banal na lugar kaiba kan mga espiritung nagsolsol asin mapakumbaba (Is. 57:15). An palasyo nin Dios igwa nin korte (Sal. 29:2). Bilang Huwes (Sal. 50:46) digdi niya dinadangog an mga asunto o kaso na dinadara saiya (Sal. 50:4-6). An saiyang trono (1 Hde. 22:19; Sal. 11:4; 103:19; 66:1; Mt. 23:22; Sal. 2:4) sarong trono nin kamurawayan (Kad. 9:10; 18:15) asin nakatindog sa langit (Apo. 4:2) asin nagdadanay na daing tapos (Lam. 5:19). Para ki Yahweh an langit (Sal. 115:6); nahihiling niya an gabos na yaon sa ibaba (Jb. 22:12; 28:24; Sal. 33:13-16; 53:2; 113:4). Apwera kan palasyo, an Dios igwa man kan saiyang Templo (Sal.22:7-15; 150:1). Yaon sa templo an Santwaryo (1 Kron. 16:26b; Sal. 102:19; Apo. 3:12; Heb. 9:12), na iyo an tolda kan Tipan (Apo. 15:55) asin an Banal nin Kabanal-banalan (Heb. 9:3). An langitnon na Templo asin Santwaryo iyo an inarogan kan daganon na templo asin santwaryo (Sal. 78:69; Gibo 17:24; Kad. 9:8; Heb. 9:24; Apo. 14:15,17). Digdi ginigibo an langitnon na liturhiya (Apo. 4-5; Ez. 1:4-28).

6.      Maski gurano labi-kadakula asin kahiwas an kalangitan, an Dios dai puwedeng ikalangob diyan (1 Hde. 8:27). Siya na nagkuwenta kan tamaño nin kalangitan (Is. 40:12; Mk. 13:27) asin naglatag kaiyan (Jer. 10:12), dangan sinangkap (Dan. 4:23; Tal. 3:19; Tal. 13:2; 1 Hde. 22:19; 1 Kron. 29:11; Kad. 13:2), sagkod na an daga nagkaigwa kan gabos na puwedeng ikatao kan kalangitan (Sal. 104:13), anong templo o harong an puwedeng ikatugdok nin tawo tanganing saiyang pahingaloan o estarán? (Is. 66:1; Gibo 7:49) An templo sa daga ipinatindog nin Dios (Sal. 150:1; Ezra 1:2; Sal. 11:4) asin an santuwaryo sa tahaw ninda (Ez. 37:26-28). Biniklad nin Dios an kalangitan siring sa tolda (Sal. 104:2; Zak. 12:1) tanganing pagestaran sa irarom asin pagsirongan nin tawo (Is. 40:22; Apo. 13:6). Siya mana n matiklop asin malukot kaiyan siring sa rinolyong papel (Is. 34:4; 2 Co. 5:1m).

7.      Ano an kapangyarihan na itinatao nin kalangitan sa tawo? Kakanon itinatao nin Dios (Sal. 105:40), an tinapay na hale sa langit (Ex. 16:4; Dt. 8:2; Ne. 9:15), an manna pinauran (Sal. 8:2), an trigo nin langit, tinapay nin Imortal (Sal. 78:23). An bautismo ni Juan Bautista hale sa langit (Mt. 21:25). An langit minatao sa tawo nin kusog (2 M. 7:11; 15:8) tanganing ilikay an tawo na magtalikod sa Katugonan (1 M. 2:21). An langit nanluluya kaiba kan daga (Is. 24:4) asin nagkaigwa nin silensyo sa langit nin ma-treyta minutos (Apo. 8:1). Nahulog hale sa kalangitan an oran asin yelo tanganing mapatubigan an daga sagkod na magpatalubo asin magpabutwa sa mga tinanom (Is. 55:10). An kapangganahan inuuran nin panganuron siring sa ambon (Is. 45:8). Pagkamoot asin kaimbodan nakakaabot sa kalangitan (Sal. 36:5; 57:10), ipinapadara hale sa langit (Sal. 57:3; 89:2; 97:6; 108:4-5), siring man an kamurawayan asin katoninongan (Lk. 2:14). An kasalan nakaabot sa langit (Apo. 18:5). An pag-unat nin kamot pasiring sa langit (Ex. 10:21-22;  2 Kron 6:14; 2 M. 15:21; Lam 3:41; Dan. 12:7), nakatindog sa pamibi (Mk. 11:25), iyo an paagi nin pag-arang sa Dios nin langit. Alagad an Dios an minabulos kan kalangitan nin itom, pinapatos niya nin sako (Is. 50:3), nin mahibugon na marhay na panganuron tanganing dai malagbas nin pamibi (Lam. 3:44).  

8.      May tawo daw na makukua sa kalangitan (Sal. 73:25)? An Dios yaon sa langit, an tawo sa daga (Qo. 5:1; Sir. 7:14; 18:23). An daga para sa tawo (Sal. 115:16). Siisay an makakadiskubre kan yaon sa kalangitan (Kad. 9:16)? Binibiklad niya an kalangitan (Is. 44:24; 45:12; 48:13; 51:13), ilinatag niya an langit (Jer. 10:12) tanganing pagestaran nin tawo sa sirong kaiyan (Is. 40:12). An Dios nageerok sa langit kaiba kan mga espiritung nagsolsol asin mapakumbaba, tanganing tawan nin bagong buhay an espiritung nagpakumbaba asin buhayon an pusong nagsosolsol (Is. 57:15). An kahadean nin langit iyo an para sa mga espíritu nin mga dukha asin an mga pinapasakitan para sa kawsa nin katanosan (Mt. 5:3,10), dakul an madatong hale sa sirangan asin sulnupan tanganing magtukaw sa piyesta sa kahadean nin langit kaiba ni Abraham asin Isaak asin Jacob (Mt. 8:11), para sa mga kaakian (Sal. 8:2; Mt. 11:25; Lk. 10:21; 18:16-17; Mt. 18:3-4; Lk. 20:34-38), sa aldaw nin Paghukom an Reyna kan Katimogan mabangon kaiba kan henerasyon na ini asin ini kokondenaron (Mt. 12:41-42); asina n mga parakasala maeenot sa dalan pasiring sa kahadean nin langit (Mt. 21:25; Lk. 15:7,10; Lk. 18:13); alagad masakit para sa mga mayaman na makalaog (Mt. 19:23). An pagtukaw s atoo asin wala duman sa kahadean nin Dios bakong para ki Kristo an pagtao; para ini duman sa mga tinagamahan kan saiyang Ama (Mt. 20:23). Dakul na kasakitan an sasapoon bago makalaog sa kahadean nin langit (Gino 14:22). An kahadean nin Dios mayo sa kun ano an kakakanon o iinumon kundi katanosan, katoninongan asin kahaya-gayahan (Rom. 14:17). Sarong lalaking yaon ki Kristo  an dinagit paitaas sagkod sa ikatolong langit…sa paraíso (2 Co. 12:2-4). Si Jesukristo, an Aki nin Dios, uminagi sagkod na inabot niya an pinakahalangkaw na langit (Heb. 4:14), naglaog na enot sato asin para sato (Heb. 6:20), bako lamang sa sarong santuwaryong gibo kan mga kamot ni tawo kundi an mismong langit, tanganing mag-atubang siya sa aktuwal na presensiya nin Dios para sa ikakarahay nyato (Heb. 9:24), tanganing okuparon an lugar sa langit sa toong kamot kan diosnon na Kamahalan (Heb. 1:3). An Dios naghanda nin sarong piyesta sa langit (Mt. 8:11) sa dagang eerokan (Phil. 3:20; Heb. 11:14-15) asin daing tapus na harong (2 Co. 5:1), kun haen saen an mga pinili makarakan asin mairinom (Lk. 22:30) sa kaogmahan sa langit (Lk. 15:10).

9.      An mga anghel minahilig-sakat (Gen. 28:12; Mt. 28:2; Jn. 1:51). Siisay an naghilig asin nagsakat (Tal. 25:3; Jn. 3:13; Rom. 10:6-7). An anghel nagitaas sa aire (Tob. 12:21); siring na si Enoch napara siring sa alusoos huli ta kinua siya nin Dios (Gen. 5:24; Jds. 14; Heb. 11:5; Si. 44:16), asin si Elias isinakat sa ariporos (2 Hde. 2:1). Si Jesukristo dinar asa langit (Gibo 1:2). An mga anghel sa langit (Mt. 22:30) dai nakakaaram kan oras (Mt. 24:36). An Espiritu Santo huminilig hale sa langit (Jn. 1:32).

10.  An kalangitan iyo an namumugtakan kan mga bitoon (2 M 9:10), maliwanag siring sa mga bitoon (Dn 12:3). An Reyna nin langit iyo si Ishtar (Astarte) (Jer. 7:18), an diosa nin langit para sa mga taga-Persia asi Babilonia. An ruweda kan mg abitoon iyo an ika-duwang suson ni nkalangitan (Jb. 22:12). Kakastiguhon an mga hukbo kan ikaduwang langit (Is. 24:31; Apo. 19:14) malalapa (Is. 34:4), naromarom (Ez. 32:8; Jer. 10:11), asin magkakahurulog pasiring sa daga (Is. 34:4; Mk. 13:25; Apo. 9:1). An bitoon nin Aldaw, an Aki nin Kaagahan, nahulog asin itinapok (Is. 14:12-13; Lk. 10:18). Yuyugyugon an kalangitan (Huk. 5:4; Sal. 22:7-15), an kapangyarihan nin kalangitan (Mk. 13:25). Kadikit na sanag panahon, yuyugyugon nin Dios an kalangitan (Hg. 2:6), asina n rason ta yuyugyugon iyan (Is. 13:13; 34:4) iyp ta gustong makipagpantay sa Kahuro-halangkawe (Is. 14:13; 2 M. 9:10; Gn. 11:4; Mt. 11:23).

11.  An anggot nin Dios abot sa langit (2 Kr. 28:9) siring na an kasalan abot sa langit (Ez. 9:6). Pinatos nin Dios an sadiri nin mahibog na panganuron tanganing dai malagbas nin pamibi (Lam. 3:50), asin binubulosan nin itom an kalangitan (Is. 50:3). Kalayo nin Dios nahulog hale sa langit (Jb. 1:16; 20:26; Lk. 9:34; Mk. 3:17), makatolong  beses pinahababa niya an kalayo (Sir. 48:3; Is. 24:21); an hayop minaapod nin kalayo hale sa langit (Apo. 13:13). An kalayo nin Dios iyo an kikilat (Jb 37:3; Sal. 144:6; LK. 10:18). An mga tampalasan gagabuton hale sa sirong nin kalangitan (Lam. 3:66). Mag-omaw sa Dios kalangitan (Tb. 8:7; Dt. 32:9; Sal. 89:5-6; Dan. 3; Lk. 2:14), iselebrar an saiyang pagkahulog (Apo. 18:20); mga nguso nin kaakian, mga omboy sa takyag, inaawit an kamahalan ni nDios sa itaas kan kalangitan (Sal. 8:2). An kalangitan asin an daga mina-otob kan kabotan nin Dios (Mk. 6:10; Lk. 12:33) asin an anuman na gakodan sa daga, gakod man sa langit, asina n butasan sa daga, butas man sa langit (Mt. 16:19; 18:18).

12.  An Aki ni Tawo madatong sa mga panganuron nin langit (Dn. 7:13; Mt. 26:64; Mk. 13:26), nagpahiling hale sa langit kaiba kan mga anghel sa saiyang kapangyarihan. An mga banal naghahalat na magdatong si Jesukristo hale sa langit tanganing iligtas sinda sa madatong na retribusyon (1 Tes. 1:10). Sa pagdatong nin Kagurangnan, na mahilig hale sa langit, an trumpeta nin Dios matanog asin itatao an pagboot kan boses kan arkanghel (1 Tes. 4:16), mangyayari an enot na pagbangon kan mga kalag na pinugotan nin payo huli sa pagsaksi ki Jesukristo asin huli sa pagpahayag kan tataramon nin Dios, asind idtong nagsayuma na magsamba sa hayop o sa saiyang estattuwa; nagkaburuhay sinda asin naghade kaiba ni Kristo sa laog nin sangribong taon; an ibang mga gadan dai ninuruhay sagkod na natapus an sangribong taon. Dangan mangyayari an Paghukom para s agabos na gadan na darakula asin saradit na binarangon, asin idtong an mga ngaran mayo nakasurat sa libro nin buhay iatatpok sa nagkakalayong danaw (Apo. 20). Sa duwang huring pagpahiling na ini kan Kristo, ipapahiling niya an duwa niyang natatadang titulo na iyo an pagigin prinsipe asin abogado; an duwang manipestasyon na naenot iyo an saiyang pagigiin padi (bilang si Melkisedek) asin propeta (bilang si Jesukristo). Dangan malipas an langit asin daga (Mk 13:30; 14:62; Mt. 5:18-19), asina n Bagong Langit asi Bagong Daga patina n bagong Jerusalem papatindugon (Is. 65:17; 66:22; 2 P. 3:13; Apo. 21:1), an nakaagi dai na maroromdoman, asin sa lugar na bago ihaharang an katanosan (Mk, 13:30; 14:62; Mt. 5:18-19; Apo. 21:2) Bukid Siom asin siyudad kan buhay na Dios, an langitnon na Jerusalem kun saen an milyones na mga anghel matirpon sa piyeta kaiba kan sadiring iglesia, na an lambang saro panganay asin siyudadano nin langit (Heb. 12:22-23), an daing tapus na siyudad nin buhay na maabot (Heb. 13:14). An satong pamana yaon sa mga kalangitan (1 P. 1:4).